STOHA․ «Մենք ուզում ենք ստեղծել էնպիսի նախագծեր ու միջավայրեր, որ մարդու համար են»

Շուռ․ Հայկն աշխատում է Շվեդիայում, մի շատ կարևոր արվեստանոցում, Արինեն էլ Հայաստանում մեծ փորձ ունի տարբեր ստուդիաներում, նաև սեփական գրախանութն ա բացել։ Ու հարց ա առաջանում՝ ինչի որոշեցիք նորից թաթախվել էս գործընթացների մեջ ու նոր արվեստանոց բացել։ 

Արինե․ Պիտի մտածեմ․․․

Շուռ․ Ինչ-որ բան ունեիր գուցե ապացուցելու, թե՞ պարզապես բիզնես որոշում էր․․․

Արինե․ Էսպիսի որոշումներին հասնելուց առաջ միշտ երկար, բարդ ճանապարհ ես անցնում։ Համենայնդեպս իմ մոտ, կամաց-կամաց, կաթիլ-կաթիլ էր հավաքվում էդ պահը։ Միշտ մտածել եմ, որ ի վերջո վերջնարդյունքը սա պիտի լինի։ Բայց երբ եմ գալու, ոնց եմ գալու դրան, երբեք վստահ չէի։ Ի վերջո, հանգամանքները դասավորվեցին, մի քիչ էլ համարձակություն հավաքեցի, որովհետև որոշ ժամանակ էլ բավարար վստահություն չունեի։ Նաև մի հետաքրքիր պատմություն կա․ ծնունդիս օրը մտածում էի՝ ի՞նչ պիտի անեմ եկող տարվա մեջ, որ հիշվի։ Մի բան պիտի փոխեմ, կտրուկ քայլի դիմեմ։ Գիտեի, որ չեմ ուզում մենակով գործի մեջ մտնեմ, ու երբ իմացա, որ Հայկը մտքեր ունի, ստացվեց սա։ 

Հայկ․ Իմ մոտ մի քիչ ուրիշ էր սկիզբը։ Երբ տեղափոխովում էի Շվեդիա, միտքս նոր երկրում աշխատելն ու ապրելն էր։ Երկար ժամանակ Հայաստան էի գալիս որպես նորահայտ սփյուռքահայ տուրիստ՝ երկու շաբաթ պտտվում, գնում էի։ Երբեք միտք չեմ ունեցել էստեղ վերադառնալ աշխատել։ Մինչև վերջին մի քանի տարիները, երբ սկսեցի ավելի հաճախ լինել Հայաստանում՝ Npatak-ի գործերի հետ կապված։ Էդպես, ավելի շատ սկսեցի շփվել ճարտարապետական միջավայրի հետ։ Մոտավորապես նույն ժամանակ սկսեցի հասկանալ, որ մասնագիտական հաջորդ քայլս անելու ժամանակն է։ Ես Շվեդիայում հրաշալի փորձ ու կարիերա ունեցա, բայց արդեն մտածում էի սեփական արվեստանոց բացելու մասին։ Հասկացա, որ դա կարող է լինել նաև Հայաստանում։ Ուղղակի դա պիտի լիներ ոչ թե էն Հայկը, որը գնացել էր էստեղից 2012-ին, այլ էն Հայկը, որ գալիս է Շվեդիայից՝ փոխված մտածելակերպով, փորձով։ Ընկերներիցս մեկի արվեստանոցում էի, քննարկում էինք, պատմում էի, որ եթե լավ գործընկեր ունենամ, արվեստանոց կբացեմ․․․ Արինեի հետ արդեն միասին աշխատելու փորձ ունեցել էինք Npatak-ում, էնպես որ գիտեինք իրար։ Էդպես սկսվեց մեր համագործակցությունը։ 

Շուռ․ Հետաքրքիր ա, որ էդ պահը միշտ գալիս ա։ Հետաքրքիր հետազոտություն կարող ա լինել, պարզել, թե ինչու են ճարտարապետները էդ մեծ, ապահով նավը թողնում, որ փոքրիկ նավակ նստեն ու ինքնուրույն էդ ահավոր ծովով նավարկեն։ Մեկ էլ ասում են՝ ինչքան հաջողված ա նվագախումբը, էնքան ավելի մոտ ա իր մահը, որովհետև առանձին երաժիշտները էնքան լավն են դառնում, որ պատրաստ են առանձին աշխատեն։ 

Հայկ․ Մյուս կողմն էլ կա։ Նվագախմբով աշխատելն ու արդյունքների հասնելը երկար ժամանակ իմ համար նույնիսկ ավելի կարևոր ա եղել, քան անհատական ամբիցիաները, որովհետև էդպես մարդ շատ ավելի ուժեղ ա դառնում, որպես մասնագետ։ Ու մի քիչ էլ եթե խորանաս, հարց կառաջանա, թե ընդհանրապես իմաստ կա՞ էդքան շատ ստուդիաների գոյության մեջ։ Էդ առումով էդքան էլ պատասխանատու քայլ չի նոր ստուդիա բացելը․․․

Շուռ․ Գուցե բնական զտման համա՞ր, որ 90 տոկոսը փակվի, մնան 10 ամենակենսունակները։ 

Հայկ․ Երևի։

 

***

Շուռ․ Հեռակա աշխատանքի մասին։ Մի մասը Երևանում ա աշխատում, մյուսը՝ դրսում։ Դա, իհարկե, հանգամանքների բերումով ա, բայց կարո՞ղ ա դա իր հետ բերի նոր մեթոդ, որը իր առավելությունները կունենա։ 

Արինե․ Դժվար էր, որովհետև ես չեմ ունեցել էդպիսի փորձ, Հայկը մի քիչ ունեցել ա։ Ամեն դեպքում, սա ճարահատյալ որոշում ա ու դժվար թե ավելի լավ ա, քան բոլորով սեղանի շուրջ նստել նախագիծ անելը։ Հատկապես սկզբնական քննարկումների ժամանակ, թե չէ մնացած տեխնիկական բաներն իրագործելը իհարկե խնդիր չի։ Հայկը մի քանի ամիս էստեղ էր, հետո վերադարձավ Ստոկհոլմ, էնպես որ երկու ձևով էլ աշխատել ենք։ Ու կարող եմ ասել, որ հեռական մի քիչ ավելի բարդ ա, թեև էլի գոհ ենք արդյունքներից։ 

Հայկ․ Համաձայն եմ, բարդ ա։ Բայց մյուս կողմից՝ ես կարծում եմ, որ ընթացքում կսովորենք բոլոր էն մեխանիզմներին ու գործիքներին, որոնք կհեշտացնեն աշխատանքն ու ամբողջ էներգիան կգնա ստեղծագործական աշխատանքի վրա։ Կովիդի ժամանակ, երբ Ստոկհոլմում էի աշխատում, մենք երկու տարի իրար չէինք տեսնում ու միայն հեռակա էինք աշխատում։ Չեմ հիշում, որ որևէ խնդիրներ լինեին, իսկ ինչ-որ բաներ բարելավվեցին, օրինակ՝ գծագրերի ստուգման կամ իդեաների զտման պրոցեսները շատ ավելի հեշտացան։ 70 հոգանոց թիմ էր, իմիջիայլոց։ Էնպես որ՝ հեռակա աշխատանքը կարող ա արդյունավետ լինել։ Ցանկացած նախագծում պարտադիր չի, որ սահմանափակվի մենակ լոկալ թիմերով։ Չնայած, որ լոկալ մասնագետները առավելություն ունեն, բայց էս դարում նախագծումը կարող ա լինել գլոբալ։ Իսկ դա ենթադրում ա անընդհատ տեղաշարժ։ 

Արինե․ Բայց տես, չենք կարող նախորդ մեր նախագծի պես մի հիսուն տարբերակ տպել, կպցնել պատին ու քննարկել․․․

Հայկ․ Հա, իհարկե, ստուդիայի մթնոլորտը տուժում ա։ Հետո թիմը Երևանում ա, մենակ ես եմ Ստոկհոլմում։ Ու ես եմ դուրս մնում էդ համատեղ սուրճից, պատի վրայի տարբերակները քննարկելուց, բայց դե ինչ արած․․․

Շուռ․ Իսկ ձեր արվեստանոցային երազանքը ո՞րն ա։ Հավատարիմ հաճախորդներ գտնե՞լ, թե՞ մի մեծ լավ շենք կառուցել․․․ 

Հայկ․ Դեռ վերջնական մի պատասխան չկա։ 

Արինե․ Երեկ քննարկում էինք, որ մեր ստուդիան դեռ նոր ա ու առայժմ մեր երկուսի անհատական մտքերի համատեղումն ա, ուղղակի դեռ սիմբիոզի փուլում ենք, դեռ չի ավարտվել։ Էս պահին դեռ ճանապարհ անցած անհատներ ենք, իսկ որպես ստուդիա դեռ ձևավորվում ենք։ Իմ համար կարևոր ա, որ պրոցեսը ինձ հետաքրքիր լինի։ Ես զգացել եմ, որ եթե կենտրոնանում եմ վերջնարդյունքի վրա, դրան հասնելուց հետո դատարկություն ես զգում։ Իսկ պրոցեսը ենթադրում ա, որ լինեն ռեալ հետաքրքիր նախագծեր, հետաքրքիր մարդիկ, որոնց հետո լավ կոնտակտ կա ու դե լավ կլիներ, որ դժվարությունները քիչ լինեն։ Դա էլ կբերի արդեն մեծ արդյունքներ։ Դրանց մասին ավելի շատ Հայկն ա մտածում, իրար լրացնում ենք էդ առումով։ 

Հայկ․ Շատ ենք խոսում սրա մասին։ Տարբեր առիթներով գալիս ենք էդ հարցին ու ես միշտ ասում եմ, որ ինձ համար շատ կարևոր ա ունենալ վերջնարդյունքի պատկերը։ Պարտադիր չի, որ լինի էնպես, ոնց որ ես ուզում եմ էդ պահին, բայց պիտի իմ համար ձևավորեմ հստակ նպատակը։ Հետո արդեն նպատակին հասնելու խնդիրներն են լուծվում։ Չգիտեմ մի կամ երկու տարի հետո ինչ կլինի, բայց ես հստակ գիտեմ, թե ինչ տիպի ստուդիա կուզենայի, որ դառնանք։ Ու էն նախագծերը, որ հիմա անում ենք, մենք ամենասկզբում պատկերացնում էինք, որ հենց սա ենք ուզում անել։

***

Շուռ․ Ո՞րն ա ստուդիայի գաղափարախոսությունը։ 

Հայկ․ Դա էլ հստակ չունենք ձևավորված, ոնց որ թե։ Իմ անձնական ընդհանուր մոտեցումը կարող եմ ասել։ Գուցե Ստոկհոլմի փորձն ա, բայց ես հստակ գիտեմ, որ ուզում եմ ստեղծել էնպիսի նախագծեր ու միջավայրեր, որ մարդու համար են։ Մարդը ու մարդու արժանապատիվ կյանքը ամենակարևոր արժեքն ա։ Ընդհանրապես, անկախ ճարտարապետությունից ու մասնագիտությունից, ես դրան եմ հավատում։ Ու դա պիտի արտահայտվի ամեն ինչում՝ աշխատանքի կազմակերպումից մինչև շինհրապարակ ու միջավայրի հետագա օգտագործումը։ Տեսնելով Հայաստանում էդ մոտեցման տոտալ բացակայությունը, Շշատ եմ ուզում, որ դա լինի մեր գլխավոր հիմքերից։

Արինե․ Ես ավելի պրակտիկ տեսանկյունից կխոսեմ։ Ամեն նախագիծ ես ու Հայկն էնքան ենք տրոհում մասերի, որ հասկանանք՝ ինչ ա ի վերջո կատարվում։ Դասական հետազոտությունը մանրացնում ենք, ֆիլտրում ենք ու փորձում հասկանալ, թե ինչ ենք ուզում։ Առհասարակ, պիտի քո համար ձևակերպես, թե ինչ ես ուզում ու կարողանաս ուզածիդ հասնես՝ կառուցելով միջավայրը։ Երբ ես փորձում եմ հասկանալ, թե էս շենքը լավն ա, թե չէ, փորձում եմ հասկանալ, թե ինքը ինչ ա առաջարկում ու դա ստացվել ա, թե չէ։ 

Շուռ․ Բայց մարդամոտ լինելու մեջ մի վտանգ կա։ Ստրուգացկիների վեպը հիշեցի պրոգրեսորների մասին։ Երբ առաջադեմ հասարակությունը փորձում ա հետամնացին մազերից բռնած վերև տանի ու զարգացնի, բայց ուրիշ բան ա ստացվում։ Հաճախ տեսնում եմ, որ մարդիկ գալիս են ու փորձում են կարծես թե լավ բան անեն, բայց էն մարդկանց, ում համար որ կառուցում են, չեն սիրում, ասում են՝ դուք ուղղակի չեք հասկանում, մենք ձեզ զարգացնում ենք։ Ու, որպես կանոն, դա չի էլ աշխատում։ Հիմա դուք պատրա՞ստ եք կոմպրոմիսի, թեկուզ էսթետիկական։ Եթե իմանաք, որ տեղացիները, ասենք, գիպսից սարքած բարոկկո են սիրում, կամ սիրում են խորոված սարքել բակում, ոչ թե հեծանիվ քշել։ 

Արինե․ Դե, եթե հեծանիվ ոչ ոք չի քշելու, հեծանիվի ճանապարհ սարքելն իմաստ չունի։ Միշտ պետք ա հասկանալ, թե ում համար ես կառուցում, թե ովքեր են լինելու միջավայրի շահառուները։ Բայց հետազոտելուց քիչ ա մենակ սիրելի զարդանախշերը ուսումնասիրելը, պիտի հասկանաս, թե դրա հետևում ինչ կա, որ կարողանաս ինտեգրես քո ստուդիայի արժեհամակարգի մեջ։ Էդ կոմպրոմիսը հնարավոր ա՝ առանց նախագծի որակը գցելու։ 

Հայկ․ Խնդիրը էն չի, որ բերես ապրելակերպի լրիվ նոր արտասովոր մոդելներ։ Պետք չի ստիպել բոլորին հեծանիվ քշել։ Բայց եթե հայերը սիրում են ասել, թե, օրինակ, ինչ կարևոր են երեխաները մեզ համար, ուրեմն պիտի երեխաների համար հարմարեցված միջավայր ստեղծենք։ Ոչ փողոցները, ոչ բնակարանները, ոչ հանրային տարածքները, ոչինչ հաշվի չի առնում մարդու գործունեությունը։ Այսինքն՝ կարելի ա օգնել մարդուն բակում խորոված պատրաստել, բայց անել էնպես, որ ծուխը չխանգարի մյուս հարևաններին։ Իհարկե, բաներ կան, որ փոխելու կարիք չկա։

Շուռ․ Հասկանում եմ ինչ եք ասում, բայց ես անհանգստացնող բան էլ եմ տեսնում վերջերս․․․

Հայկ․ Հաճախ լինում ա, որ մարդ տեսնում ա դրսում մի լավ բան, որոշում ա առանց մտածելու էստեղ նույնը անել։ Դա էլ մի ուրիշ ծայրահեղություն ա, որը, իհարկե, հակառակ էֆեկտն ա տալիս։ Բայց ասել, որ մենք դե սենցն ենք ու ոչինչ չփոխել, դա էլ մյուս կողմն ա։ 

Շուռ․ Տարիներ առաջ վարչապետներից մեկը ասեց հեսա Գյումրին կզարգացնենք, կգան հարուստ, լավ ճաշակով խելացի մարդիկ, էս տները կառնեն, փողոցները սիրուն կսարքեն։ Մտածում ես՝ շատ սիրուն կլինի փողոցը գուցե, բայց ինչքանո՞վ ա լավ, որ էդտեղ ապրող մարդկանցից բոլորը գան առնեն տները։ Նույնն էլ Կոնդում երևի կլինի։ 

Արինե․ Էն պրոյեկտում, որում մենք համատեղ աշխատում ենք, հիշում ե՞ս, քննարկում եղավ, որ բնակելի շենքի առաջին հարկի դիմացի փոքր հատվածը արդյոք արժի տալ առաջին հարկին որպես փոքր այգի, թե չէ, ու քննարկում եղավ, թե՝ հայերը էդպես չեն ապրում, պատեր են շարում իրանց տների շուրջ։ Առաջին ռեակցիան միշտ էդպիսին ա։ Բայց մյուս օրը ես քայլում էի մեր օֆիսի փողոցով, ու էստեղ մայթ չկա, որովհետև բնակելի տների առաջին հարկի բնակիչները որոշել են, որ էդ տարածքը իրանց պետք ա։ Ցանց են դնում, մեր տան դիմացի շենքում էլ՝ մեկը բացօթյա արվեստանոց ա սարքել, մյուսը պարտեզ ա տնկել։ Երբեմն մենք ինքներս մեր ապրելակերպը լավ չենք վերլուծում ու չենք գիտակցում, որ մենք կարող ա հատվում ենք շատ կետերում պայմանական նորվեգացու հետ, ուղղակի չունենք ճիշտ կազմակերպման հմտությունները։ 

Շուռ․ Կարող ա չհիշեք, բայց 90-ականներին, երբ հայտնվեց առաջին ապակե դռնով խանութը, բոլորը ասում էին՝ գիժ են սրանք, հայերը բարբարոս են, կգան կջարդեն։ Հիմա համատարած ապակե դռներ են, պարզվեց էդ աստիճան բարբարոս չենք․․․ Լավ, գնանք առաջ։ LFA-ի էս ամսվա կուրացիայի համար դուք հրավիրել եք Bureau ընկերությունը ու ես ինքս միշտ հավատացած եմ, որ համագործակցությունը պիտի անձնական շերտի վրա լինի։ Գտնում եմ, որ հայերի համար դա հրաշալի ռեսուրս ա։ Ո՞նց ստացվեց էդ կապը, ովքեր են իրենք, ինչու են համաձայնվել գալ։ 

Հայկ․ Իրականում իրանք են առաջարկել համագործակցությունը․․․

Շուռ․ Առավե՜լ ևս․․․

***

Հայկ․ Շվեյցարա-պորտուգալական ստուդիա են, որոնք անցած տարվա մեր Npatak փառատոնի խոսնակներից էին։ Bureau-ի թիմը զբաղվում ա հավես փոքր նախագծերով ու կրթությամբ։ Գնացին Գեղարդ, տպավորված եկան, ասեցին, որ ուզում են իրանց աշխատարաններից մեկը անել Հայաստանում։ Յուրահատուկ եռապատում եղավ, առաջին երկուսը Շվեյցարիայում ու Ֆրանսիայում, ու երրորդն էլ մեզ մոտ։ Կապերի էս ցանցը իրոք շատ կարևոր ա ու արդեն զգում ենք, ոնց են նախորդ ծանոթությունները թույլ տալիս դուրս գալ մյուս, առաջին հայացքից ավելի դժվար հասանելի ստուդիաների ու ճարտարապետների վրա։ 

Արինե․ Վերջերս խոսում էինք Npatak-ի անցած տարվա խոսնակներից մեկի հետ ու իմացանք, որ էդ օրերին մեկը մյուսի հետ են ընկերացել, Հայաստանն էլ փաստորեն էդ կապերի մի մասն ա դարձել։ Ու նոր նախաձեռնություններ որ լինեն, մեզ հաստատ կհիշեն, ոնց որ էս պավիլիոնները եղան Շվեյցարիայում, Ֆրանսիայում ու Հայաստանում։ 

Շուռ․ Երևի մենք միշտ չի, որ պատկերացնում ենք, որ իրականում մեր խնդիրները բացարձակ լոկալ չեն ու հատուկ են ամբողջ աշխարհին։ Հատկապես պայմանական մեր նման երկրներում՝ Բրազիլիայից մինչև Ինդոնեզիա։ Մենք մի քիչ թերագնահատում ենք մեր տեղը։ 

Հայկ․ Երբ մենք դիմում ենք կազմակերպություններին, երիտասարդ նորաստեղծ ստուդիաները շատ ավելի բաց են, քան մեծերը, բայց խոշորներն էլ են արձագանքում ու հանգիստ շփվում են մեկ-երկու տարի գոյություն ունեցող փառատոնի հետ։ Պիտի մեծ ամբիցիաներ ունենաս ու ռիսկի գնաս։ 

Արինե․ Անցած տարի, երբ միացա Npatak-ին, ինձ ահավոր անհասանելի էր թվում էդ միտքը, որ կարող ենք Հայաստան հրավիրել շատ ճանաչելի միջազգային մասնագետների, որ էստեղ դասախոսություն ունենան։ Եթե մենակ լինեի, չէի տեսնի էդ հնարավորությունը։ Բայց Npatak-ի հետ ունեցած փորձը օգնեց շատ։ 

Հայկ․ Մենակ էն, որ սահմանները քո համար արդեն խնդիր չեն, ուղեղում էդ ազատություն ունենալը արդեն մեծ հաղթանակ ա։ Աշխարհը բաց ա։ 

Շուռ․ Կամպո Բաեզան, իսպանացի, որ խոսեց Npatak-ում, իր նման մարդկանց համար Հայաստանի հետ աշխատելը նաև թարմություն ու նորություն ա։ 

Արինե․ Շատ անձնական զգացողություն ունեի Իտալիայում, որ դու ամեն ինչի կենտրոնում ես։ Աշխարհի կենտրոնում ես քեզ զգում մասնագիտորեն։ Ու էդ էնքան լայն տեսադաշտ ա բացում, որ ազատվում ես իզոլացված լինելու զգացողությունից։ 

Շուռ․ Դու մեր գրադարանին նվիրեցիր էն լավ գիրքը Արավենայի՝ սոցիալական հաուսինգի մասին։ Դրա համար ուզում եմ հարցնել, թե ինչ տեղ ունեն գրքերը ձեր պրակտիկայում, հատկապես, որ Արինեն ունի մի ամբողջ գրախանութ, ինչի համար ես անձամբ շատ ուրախ ու հպարտ եմ։ 

Արինե․ Ես չեմ խաբի, եթե ասեմ, որ մինչև Իտալիա գնալը ոչ մի տեսակի տեքստ ճարտարապետության տեսության մասին չէի կարդացել։ Ոչ մի հեղինակի չգիտեի։ Երբ գնացի, էնքան մեծ աշխարհ բացվեց իմ առաջ, որ հասկացա, թե ինչ մեծ պակաս ունեմ էդ կողմից ու դա շատ հետ էր գցում ինձ իտալացի կուրսեցիներիս համեմատ։ Հիմա իմ կյանքում ամեն ինչ գրքերի հետ ա կապված։ 

Շուռ․ Հայկ, իսկ Շվեդիայու՞մ ոնց են վերաբերվում դրան։ 

Հայկ․ Ես շատ չեմ հասցնում կարդալ, ցավոք, որքան կուզեի։ Ես էլ, երբ եկա Ստոկհոլմ նորից սովերելու, կարծում էի, որ մեծ եմ, փորձ ունեմ, էս երեխեքի հետ ի՞նչ եմ անում, բայց ընթացքում զգացի, թե ինչ մեծ բաց ունեմ։ Գուցե էստեղի ուսանողները իմ նման շինհրապարակի փորձ չունեին, բայց ձեռքի տակ ունեին ահռելի տեսական մի աշխարհ, որի գոյության մասին ես չգիտեի էլ։ Իսկ էն ֆիրմայում, որտեղ սկզբում ես աշխատում էի քաղաքաշինական բաժնում, մասնագիտական գրականությունը շատ կարևոր էր։ Պատահական չէր, որ մեր օֆիսը ուներ ահռելի գրադարան, որը նաև էնպիսի միջավայր էր ստեղծված, որ ուզում էիր նստել, հարմարվել ու կարդալ։ Գործից հետո մնում էի, ուսումնասիրում էի։ Իսկ էն ժամանակ Երևանում ինձ հասանելի քաղաքաշինական, միջավայրին վերաբերող գրքեր ընդհանրապես չկային։

Շուռ․ Պիտի գրվեն նաև գրքեր։ 

Արինե․ Հիմա Npatak-ով սկսել ենք առաջին գրքի թարգմանությունը՝ Complexity Contradiction in Architecture։ Ուզում էի շեշտել, թե որքան կարևոր ա լեզվի հարցը։ 

Շուռ․ Թարգմանիչը՞։ 

Արինե․ Կարինե Ալոյանը։ Մի քանի հոդված փորձեցինք։ Իսկապես լավ ա ստացվում։ Շատ բարդ ա առաջին անգամ հայերենով տեսություն թարգմանելը, որոշ տերմիններ ուղղակի առաջին անգամ են լինելու մեր լեզվով, հուսամ, որ աստիճանաբար էդ բառերը կմտնեն։ 

Շուռ․ Գուցե զուգահեռ բառարան մշակելու կարիք էլ կա՞։ 

Արինե․ Իմ շրջապատում շատ լեզվաբաններ կան, հաճախ ենք խոսում էն մասին, որ երբ ապրում ես մի լեզվական միջավայրում, էդ լեզվով տեքստերի ընկալումն էլ ուրիշ ա։ Դրա համար կարևոր ա, որ ունենանք մասնագիտական գրականություն մեր լեզվով։ Բոլոր զարգացած երկրները՝ մեծ, փոքր, հասել են էդ գիտակցությանը։

***

Շուռ․ Իսկ ինչ-որ բան կա՞ր, որ չխոսեցինք։ 

Արինե․ Ես ուզում եմ հատուկ շեշտել LFA-ի կարևորության մասին։ Գրադարանի առկայությունը մի կողմ, ամեն անգամ, երբ ես գալիս եմ միջոցառումներին, զգում եմ, թե ոնց են մարդիկ ավելի ու ավելի բաց դառնում։ Չնայած, որ մի տարի առաջ եք բացվել, տպավորություն ա, որ մի երեք-չորս տարի արդեն գործում եք։ 

Շուռ․ Երևի դրա կարիքը կար։ Ես երազում եմ, որ արդեն սկսենք վիճել, բախվել, անցնենք հաջորդ փուլին․․․

Արինե․ Մենակ թե առանց իրարից նեղանալու։ 

Շուռ․ Մենք սովորելու ժամանակ ընկերներով ճարտարապետական պատճառներով կարող էինք իրար հետ կռիվ անել, հետո մարդիկ սկսեցին նեղանալ։ 

Արինե․ Ես ու Հայկը որ վիճում ենք գաղափարների շուրջ, էդ բուռն կռվից հետո միշտ մի բանի ենք հանգում, որը նախագծին մեծ օգուտ ա տալիս։ Լավ լուծումները երբեմն ծնվում են էդպիսի իրավիճակներում։ 

Շուռ․ Այսինքն՝ ձեզ կարող ենք արխային քննադատել ու դուք չեք նեղանա։ 

Հայկ․ Իհարկե։ Եթե մարդուն թշնամի չես համարում, այլ կոնկրետ հարցերի շուրջ տարաձայնություններ ունեք, դա լրիվ ընդունելի ա։ Պետք չի միացնել պաշտպանողական ռեժիմը, երբ քննադատություն ա հնչում։ Պիտի ազատվենք էդ կոմպլեքսներից, որը, ցավոք, շատ հատուկ ա մեզ, հայերիս։ Դրա համար շատ ցանկալի ա երկխոսությունը։ Էդ իմաստով LFA-ը կենսական նշանակություն ունեցավ որպես հարթակ։ Բազելում, օրինակ, ճարտարապետական բար կա, որտեղ մասնագետներով հավաքվում խմում, քննարկում են։ Էդ միջավայրը, շփումը, կարևոր ա։ Շվեդիայում, օրինակ, ավանդույթ կա, որ ճարտարապետական մրցույթներում պարտված թմերը ծաղիկներ ու շնորհավորանքներ են ուղարկում հաղթող ստուդիաներին։ 

Շուռ․ Դե, մենք էլ ուշիուշով կհետևենք ձեր հաջողություններին։ Կարևորը արդեն ջրի մեջ եք, ձեր նավակով։