Storaket. «Ցանկացած նոր արվեստանոց պետք է ունենա տվյալների վերլուծությամբ զբաղվող բաժին»

Այսօր ուզում ենք մի քիչ խոսել քո մասին, քո գործունեության, արվեստանոցի ու ճարտարապետական նախասիրությունների մասին։ 

Ես ու Նարբեն Storaket-ը հիմնել ենք 2007 թվականին։ Սկզբում այն մեզ համար պարզապես նախագծային արվեստանոց չէր, այլ ճարտարապետության միջոցով մտածողություն փոխելու ու ձևավորելու հարթակ։ Storaket-ը հիմնադրվել է UWC-ի դպրոցի մրցույթային նախագծի շնորհիվ, որտեղ մենք հայտնվեցինք բախտի բերումով ու գրավեցինք առաջին տեղը։ Երջանիկ պահ էր, բայց հանկարծ մեզ հայտնեցին, որ արդեն ճարտարապետական թիմ կա ձևավորված ու մեզ դուրս մղեցին ծրագրից։ 2008-2009 թվականներին արվեստանոցի համար կրկնակի դժվար էր՝ պայմանավորված տնտեսական ճգնաժամով, այնուհետև, արդեն չեմ հիշում՝ ինչպես ստացանք «Այբ» դպրոցի նախագիծը ու դրանից հետո կանգ չենք առել։

«Այբը» մեզ համար խորհրդանշական սկիզբ էր, քանի որ արվեստանոցի հիմքում անընդհատ սովորելու և սովորեցնելու գաղափարն է։ Մինչ օրս տարբեր նախագծեր ստեղծելիս մտովի հետ ենք գնում Storaket-ի ակունքներն ու հարցադրում, թե այս կամ այն նախագծով, ինչպես կարող ենք վերափոխել միջավայրի նկատմամբ մարդկանց ընկաումն ու փոխազդեցությունը։ Օրինակ՝ «Այբ» դպրոցի նախագծում մեզ համար սկզբունքային էր վերաիմաստավորել կրթական միջավայրի մասին գոյություն ունեցող կարծրատիպերը ու դարձնել դպրոցը զվարթության ու ազատության տարածություն։ Այս իմաստով մեր լավագույն նախագծերից մեկը, որը ցավոք չի իրականացվելու «Debed School» է, որտեղ ուսումնական միջավայրը բացարձակապես ազատ է՝ առանց պատերի ու միջավայրը ստեղծվում է շարժական էլեմենտների ու վարագույրերի միջոցով։ Այդ դպրոցում յուրաքանչյուր աշակերտ կարող էր ստեղծել իր պատկերացրած դասարանը։ Դա բացարձակ ազատության մասին էր և իմ կարծիքով՝ ուսումն ազատություն է։

Արվեստանոցի հիմնադիրներ Մերուժան Մինասյանն ու Նարբե Պետրոսյանը

Վերջին տարիներին Storaket-ի թիմը շատ է ընդլայնվել, ինչի համար ուրախ ենք, բայց և գիտակցում ենք, որ մասշտաբային նախագծերի իրականացման ու մեծ թիմի կառավարման արդյունքում, նախագծերն անըդհատ տարբեր կողմերից հարցադրելու ու քննարկելու հնարավորությունը պակասում է։ Դա տխուր է, որովհետև կարծում ենք, որ հենց դա է ամենակարևորը ճարտարապետության մեջ։

Իմ անհատական հետաքրքրությունների մասին խոսելիս, պիտի նշեմ, որ ներկայում շատ հետաքրքրված եմ տվյալագիտությամբ։ Տվյալներն արդեն շատ կարևոր են մեր ոլորտում ու գնալով ավելի մեծ տեղ են զբաղեցնում և՛ ճարտարապետության, և՛ քաղաքային պլանավորման մեջ։ Ուզում եմ այս պատկերացումը նաև արմատավորել մեր արվեստանոցում։ Օրինակ՝ մեր գլխավոր մտահոգություններից մեկը՝ էներգիայի խնայողությունն է։ Դրա համար մենք շատ խոր ուսումնասիրում ենք, թե ինչպես կարող ենք էներգախնայող շենքեր կառուցել Հայաստանում ու ինչպես կարող ենք այդ տվյալները ներառել մեր նախագծերի մեջ, իսկ հետո նաև ձևափոխել այդ ամենը տնտեսական լեզվի ու հասկացնել դա կառուցապատողներին։ Ես շատ եմ հետաքրքրված դրանով, քանի որ վստահ եմ, որ Հայաստանին, որ չունի ռեսուրսներ, անհրաժեշտ է այդ գիտելիքը, որը Եվրոպայում արդեն շատ զարգացած է և մենք պարզապես չենք կարող անտեսել դա։ 

Արդյո՞ք դա նշանակում է, որ ձեր արվեստանոցի ռեսուրսների մի մասն ուղղված է դրան։ Ինչպե՞ս է դա տեղի ունենում գործնականում։

Այդպես է։ Իմ կարծիքով՝ ցանկացած նոր արվեստանոց պետք է ունենա տվյալների վերլուծությամբ զբաղվող բաժին ու տիրապետի նախագծային գործունեությանը օժանդկող գործիքների։ Թող լինի «ալգորիթմահեն դիզայն» կամ «ալգորիթմահեն պրոդուկտ»։ Օրինակ՝ ես մի քիչ կաղում եմ ուղղագրությունից, այդ պատճառով հաճախ օգտագործում եմ autocorrect ֆունկցիան։ Հիմա, երբ ավելի եմ ծուլացել, պարզապես գրում եմ նամակս, տեղադրում Chat GPT-ի մեջ ու արդեն այնտեղից տանում վերջնական տարբերակն ու ուղարկում։ Կարծես օգնող ընկեր ունենամ։ Թիմիս բացատրում եմ, որ շատ գործիքներ կան, բայց նույնիսկ նյութը գործիքին հասցնելու համար պետք է շատ ջանք ու եռանդ գործադրել, որովհետև պետք է հասկանալ, թե ինչպես է այն աշխատում։ Կան գծագրերը շտկող գործիքներ, բայց դրանք կիրառելու համար պետք է խորապես հասկանալ գործիքի աշխատանքը։ Մենք հիմա շատ ենք ուշադրություն դարձնում այդ ամենին, քանի որ պատրաստվում ենք մոտ ապագայում ավելի պրոֆեսիոնալ դրանք կիրառել։ Այս գործքիների ու մեթոդների կիրառմամբ նպատակ ունենք նախագծման գործընթացում առավելագույնս նվազեցնել մեխանիկական գործողությունները, արդյունքում ունենալ հնարավորություն ավելի խորքային կերպով անդրադառնալ հետազոտական գործընթացին ու ճարտարապետական հիմնահարցերին։

Այժմ, մենք պատրաստում ենք Archestr ստարտափը, որը կլուծի ճարտարապետությանը, շինարարությանը և արտադրությանը փոխկապակցված խնդիրները։ Ներկայում կա նախագծման շատ գծային ընթացք. կառուցապատողը դիմում է ճարտարապետին, ով ինչ-որ նախագիծ է առաջարկում, հետո ուսումնասիրվում է շուկան, ինչի արդյունքում հաճախ պարզ է դառնում, որ նախագիծը ծախսատար է, կամ ունի այլ խնդիրներ, այնուհետև ճարտարապետը վերափոխում է նախագիծը, որից հետո պատվիրատուն ուրախ է, կամ ոչ այնքան։ Archestr-ն օգնելու է կատարել այս աշխատանքը ամենավաղ փուլում կամ վերլուծել նախագիծը՝ այսպիսով կրճատելով նախագծման ժամանակը և խնայելով ռեսուրսներ։ Օրինակ, հավելվածը կարող է հաշվարկել, թե որքան կարժենա նախագիծը տվյալ տարածքում, կամ արտաքին շերտի հիման վրա ստանալ պասիվ ստանդարտը։

Մի ուրիշ գործառույթ էլ վերաբերում է գնումներին։ Պարզապես մի կոճակ սեղմելով՝ ծրագիրը կստեղծի ժամանակացույց դռների, պատուհանների ու նման բաների գնման համար։ Տեղեկությունը կգնա ամպ, այդտեղից կուղարկվի արտադրողներին, որի տեղեկությունների հիման վրա կստացվի գնառաջարկը։ Վերջին փուլում կարելի է ստանալ շուկայի գնառաջարկը։ Հետո արդեն այս ամենը հասնում է կառուցապատողին, որը կարող է համեմատել տարբեր առաջարկները։

Այդ ստարտափը գրասենյակի ուժերո՞վ ես մշակում։ 

Գրասենյակից ներգրավված մարդիկ կան, որ օգնում են ինձ, բայց Archestr-ը առանձին 11 հոգանոց թիմ է մշակում(UI, UX, front-end, back-end և այլն)։ 

Ո՞րն է այս նախագծի իմաստը անձամբ քեզ համար։ 

Սա հենց իմ անձնական փորձի արտացոլումն է. Երկու տարի առաջ ծնողներս ասացին, որ ունեն որոշակի կուտակած գումար, որով ցանկանում են տուն կառուցել։ Ես պատասխանեցի՝ իհարկե, հնարավոր է այդ գնային սահմաններում տուն կառուցել, բայց հետո պարզվեց, որ նույնիսկ 17-տարվա իմ մասնագիտական փորձով, ես գերազանցեցի բյուջեն 30%-ի չափով։ Հետո հասկացա, որ երբ ուզում ես իսկապես լավ բան անել, առաջին հերթին հույզերով ես առաջնորդվում՝ առանց բյուջեի մասին մտածելու, ու այս պարագայում ես էլ չկարողացա ինձ կառավարել։ Այս խնդրի մասին նաև շատ եմ լսել գործընկերներիցս՝ ԱՄՆ-ում, Ռուսաստանում, ամենուր։ Ի վերջո, մտածեցի՝ ինչ լավ կլիներ, եթե լիներ մի գործիք, որն իր վրա կվերցներ աշխատանքի այդ մասը։

Սա քո առաջի՞ն «կողքից» նախագիծն է։ 

Չէ, բնավ։ 2010-ին, երբ  շատ էի հետաքրքրվում պատմությամբ ու մեծ տվյալներով, սկսեցի հայոց պատմության վիզուալիզացիայի նախագիծ, որի արդյունքում ստեղծեցինք պատմության ընթացքում Հայաստանի սահմանների փոփոխությունները արտացոլող հոլովակ և Հայաստանի պատմության 3D ատլաս։ 

Հետո միտք ունեի ներկայացնելու հայկական գերդաստանների պատմությունները, քանի որ հենց նրանց ճյուղավորումներով է հայոց պատմությունը տարածվել աշխարհով մեկ։ Հետաքրքիր է տեսնել՝ ինչպես են տարբեր ժամանակներում տարբեր ուղղություններով շարժվում։ Բայց այն ժամանակ նման նախագիծ իրագործելը, մեղմ ասած, բարդ էր։ Բայց, միևնույն է, շատ տարված էի տվյալների վերլուծությամբ։ 

Ես Սփյուռքից եմ՝ Իրանից։ Երբ փոքր էի, հպարտանում էի, որ հայ եմ։ Սահմանի մյուս կողմում էլի հայեր կան, ու մեր ինքնության գաղափարը սահմաններից վեր է։ Երբեմն մտածում էի, որ ամբողջ աշխարհը մեր տունն է, քանի որ բազում հայեր են ապրում Եվրոպայում, Ամերիկայում, Ավստրալիայում և ընդհանրապես աշխարհի բոլոր ծայերում։ Սա է պատճառը, թե ինչու են ինձ հետաքրքիր մասնիկներից ձևավորված կառուցվածքներն ու դրանց աշխատանքը։

Դու ծնվել ես Իրանում։ Իսկ ե՞րբ ես տեղափոխվել այստեղ։ 

Դա էլ մի առանձին պատմություն է։ Ես ծնվել եմ հեղափոխությունից ուղիղ մեկ տարի անց։ Երբ առաջին հրթիռը հասավ Թեհրան, մայրս խուճապի մատնվեց ու չնայած նրան, որ պետք է երկու ամիս հետո ծնվեի՝ վաղաժամ ծնվեցի։ Գիտեմ, որ Իրանը հեղափոխությունից առաջ բոլորովին այլ էր։ Ինձ համար Իրանը միշտ եղել է այդ տարօրինակ երկիմաստության շրջանակում։ Օրինակ՝ քայլում էինք փողոցով, ծնողներս պատմում էին, որ այստեղ ժամանակին կաբարե է եղել, այստեղ՝ դիսկո, և այլն։ Կամ օրինակ՝ տանը ինչ երաժշտություն ասես չէինք լսում, իսկ դրսում այդ ամենն արգելված էր։ Ահա այսպիսի երկակի իրականություն։ Հեղափոխությունից հետո հայ ծնվելն ընդհանրապես կրկնակի անբախտություն էր։ Հիշում եմ, հայրս պատմում էր՝ «Գիտես, մենք երկիր ունենք, հիմա դեռ Խորհրդային Միությունն է, բայց մի օր անպայման անկախ կլինի»։ Մի խոսքով, շատ հետաքրքիր էր մեր ընտանիքի պատմությունը, պարզելը, թե որտեղից ենք գալիս, ուր ենք գնում և ինչու։

1997-ին տեղափոխվեցի Հայաստան։ Դա այսօրվանից շատ տարբեր իրականություն էր, սրճարաններ նույնիսկ չկային։ Yum-Yum-ը բացվեց 1998-ին, թե 99-ին, դա մեծ իրադարձություն էր մեզ համար։ 

Քանի՞ տարեկան էիր։ 

Երբ տեղափոխվեցի 17 տարեկան էի։ Դժվար էր, որովհետև այլ միջավայրից ու մշակույթից էի եկել, ջինսով ու երկար մազերով էի, իսկ 1997-ին դա, մեղմ ասած, տարօրինակ էր ու կարող էր խնդիրներ առաջացնել։ Անկեղծ ասած, առաջին տարին շատ ընկճված էի, բայց աստիճանաբար ընտելացա։ 

Ու ընդունվեցիր համալսարա՞ն։ 

Ընդունվելու համար պետք է հանձնեի հայոց լեզվի, մաթեմատիկայի, նկարչության, կոմպոզիցիայի ու գծանկարչության քննություններ։ Ինձ համար ամենաբարդը լեզուն էր, քանի որ Իրանում իմ սովորած հայոց լեզվի քերականությունն այլ էր։ Էդպես, առաջին անգամ չընդունվեցի։ Հաջորդ տարի հայոց լեզվի քննությունը հանեցին քննական առարկաներից, և ես կարողացա ընդունվել՝ անվճար։ 

Իսկ ի՞նչ էր կատարվում ավարտելու ու արվեստանոցը բացելու միջակայքում։ 

Չգիտեմ, կհիշես, թե չէ, այն ժամանակ կար «Սալոն» ամսագիրը, որը բավական սիրված էր։ Մի օր այնտեղ ճարտարապետական մրցույթի հայտարարություն տեսա ուսանողների համար։ Պետք էր ընտրել ռուսական մի որևէ սուպերաստղի ու մի նախագիծ անել։ Ալլա Պուգաչովայի անունը կար, Ռուկի Վվերխ, և այլն։ Մենք ընտրեցինք Լուժկովին։ Ես, Նարբեն ու Լալան, որը հիմա Կանադայում է, որոշեցինք մի զավեշտալի, խելառ բան անել։ Վերցրեցինք Մոսկվայի կենտրոնական թաղամասերից մեկը՝ Կիտայգորոդը, շուռ տվեցինք ամեն ինչ ու ստացանք Լուժկովի համար տան նման մի բան։ Ու 93 մասնակիցների մեջ զբաղեցրինք երրորդ տեղը։ Սա մեծ բան էր, քանի որ միջազգային մրցույթ էր, կարելի է ասել՝ «համամիութենական»։ 

Հաջորդ տարի մեկ այլ մրցույթ եղավ՝ «Ռիան»։ Եվրոպական արվեստանոցների համար էր, որ անցկացվելու էր Ֆրանսիայի հարավում։ Մի քիչ բարդ էր, քանի որ ուսանողների տարբեր խմբեր էին ներգրավված, իսկ ֆակուլտետի դեկանն էլ անպայման ցանկանում էր նախագիծը տեսնել ու հաստատել․․․ Մի խոսքով, նախագիծն արեցինք, բայց քանի որ մենք իրանական անձնագրեր ունեինք, պարզ էր դառնում, որ Ֆրանսիական վիզա չէինք կարողանա ստանալ։ Ամեն դեպքում, ուղարկեցինք, ու կրկին ստացանք երրորդ մրցանակը, այս անգամ 200 մասնակիցների մեջ։ Այստեղ արդեն հասկացանք, որ երևի մի բան կա մեր մեջ։ Սա «Ստորակետի» ստեղծման առաջին քայլն էր։ Այդ երկու նախագծերն էլ շատ առումներով սովորական սահմաններից դուրս էին, դրանցով մենք մեր ըմբոստությունն էինք արտահայտում։ Դրա արտահայտումն էր նաև արվեստանոցի անվանումը։ 

Այդ մրցույթներն օգնեցի՞ն։ 

Այո, օգնեցին հայտնվել մասնագիտական բեմի վրա։ Հիշում եմ, որ ավարտելուց հետո աշխատում էի Գաֆէսճեան Արվեստի կենտրոնում։ Նյու Յորքում աշխատում էի Դեյվիդ Հոթսոնի ճարտարապետական բյուրոյի հետ, իսկ Նարբեն այստեղ էր՝ Հայաստանում։ Իմ երևանյան այցերից մեկի ժամանակ իմացանք, որ հայտարարվել է Դիլիջանի UWC-ի մրցույթը։ 

Նորի՞ց մրցույթ։ 

Այո, նորից։ Նարբեին ասացի՝ արի անենք։ Սկզբում խոսքը գնում էր դպրոցի մասին, որտեղ աշակերտները պետք է ապրեին։ Գիշերօթիկ դպրոցի պես մի բան էր։ Մասնակցեցինք այդ նախագծին, որի ժամանակ ես Նյու Յորքում էի, իսկ Նարբեն՝ այստեղ։ Նախագիծն ուղարկեցինք ու մի օր իմացանք, որ հաղթել ենք։ 

Բայց այդ ժամանակ դեռ ընկերություն չունեի՞ք։ 

Չէ, չունեինք։ Բայց մրցույթին դիմելու համար պետք էր ընկերություն ունենալ։ Հիշում եմ՝ վերջին օրն էր, երբ գնացինք գրանցելու, մրցույթի վերջնաժամկետին մեկ ժամ էր մնացել։ Ստացանք կնիքը ու նույնիսկ չգիտեինք՝ ինչպես այն օգտագործել, և մի կերպ հասցրինք։ Հետո ստացանք պայմանագիրն ու շուրջ մեկ տարի աշխատում էինք այդ նախագծի վրա։ Ես հաճախ չեմ գլուխ գովում, բայց պիտի ասեմ, որ շատ հետաքրքիր վերլուծություն էինք արել Դիլիջանի ու Դիլիջանի պատմության վերաբերյալ։ 

Մեր գլխավոր կոնցեպտում նախատեսված էր նախասրահ ու կամուրջներ, կանաչ տանիք ու կանաչ պատեր։ Ես 24 տարեկան էի, Նարբեն՝ 26 կամ 27, ու մենք չունեինք բավարար փորձ այդ ամենն իրագործելու համար։ Հետո արդեն եկավ հիմնական ճարտարապետական թիմը, այդ կոնցեպտից ինչ-որ բաներ մնացին, շատ բաներ անհետացան։ Հիշում եմ, մի քննարկման ժամանակ եկել էր Ռուբեն Վարդանյանի կինը՝ տիկին Վերոնիկան, ով ասաց, որ տուֆ է ուզում տեսնել։ Ես Պատասխանեցի, որ չենք կարող Դիլիջանում տուֆ օգտագործել, այս տարածաշրջանը իր քարերն ունի։ Մի օր ասեցին, որ ուզում են Հարի Փոթերի դղյակից ստանալ․․․ Չէինք կարողանում իրար հետ աշխատել, բայց ամեն դեպքում, դա շատ լավ փորձառություն էր մեզ համար։ Երևի հենց այդ փորձի շնորհիվ էր, որ ծնվեց «Ստորակետը»։
 

Որքա՞ն մեծ է «Ստորակետն» այսօր, քանի՞ հոգի է աշխատում։ 

45 հոգի։ 

Ուզում էինք հարցնել գործի կազմակերպման մասին։ Ինչպե՞ս եք աշխատում միմյանց հետ։ Ինչպե՞ս են մարդիկ իմանում նախագծերի մասին։ Ինչպե՞ս եք սերմանում կրթական մտածելակերպը։ 

Իմ համոզմամբ, ցանկացած գրասենյակ արտացոլում է թոփ-մենեջմենթը։ «Ստորակետում» ես ու Նարբեն կիսում ենք կազմակերպչական մասը։ Երկուսս էլ ունենք 5-6 մենեջեր, որոնք շատ ժամանակ են անցկացնում մեզ հետ։ Ամեն նախագծի մենեջեր ունի իր 5-6 հոգանոց խումբը։ Բայց ընդհանուր առմամբ գրասենյակի կառուցվածքը բրգաձև համակարգ չէ։ Երբեմն դա լավ է, երբեմն՝ ոչ այնքան։ Սովորաբար մենք կիսում ենք մեր մտքերը անձնակազմի հետ։ Եղել է՝ մարդիկ եկել են, հասկացել, որ այս միջավայրն իրենց համար չէ, ու գնացել, իսկ մյուսների համար սա հետաքրքիր ու ընդունելի է, ոմանք էլ փոխվել ու հարմարվել են։ Շատ ուրախ եմ, որ մշտապես դրական միջավայր ենք պահպանում։ Նույն պատճառով մենք մշտապես փորձում ենք պահել թափանցիկությունը, ոչ ոքից ոչինչ չենք թաքցոնւմ։ Եթե ինչ-որ մեկն ունի խնդիր նախագծի հետ կապված, նա գալիս է միանգամից իմ կամ Նարբեի մոտ։ Եղել է, երբ նախագծի մենեջերներից մեկն ինձ ասել է՝ գիտես, չեմ կարող քո հետ աշխատել, ուզում եմ շարունակել գործը Նարբեի հետ, և դա ինձ համար միանգամայն ընդունելի է, ամենակարևորը, որ մարդիկ ասատ են կիսել իրենց մտքերը։ 

Թեև լինում է, որ չենք հասցնում բոլորի հետ քննարկել նախագծերը, քանի որ տարբեր խմբեր տարբեր նախագծերով են զբաղվում։ Մի քիչ նմանվում է արվեստանոցի մեջ մի քանի արվեստանոցներ ունենալուն։ Նաև շատ հպարտ ենք, որ արդեն Վանաձորում փոքր թիմ ունենք։ Մի քիչ հոգնեցուցիչ, սակայն հաճելի է 45 հոգանոց թիմի ղեկավարումը։ Թվում է՝ առավոտյան 9-ից 6-ը զբաղված ենք զուտ կազմակերպչական հարցերով, առանց ստեղծագործական մասի։ 

Ինչպե՞ս եք տակից դուրս գալիս։ Նախագիծ փնտրելիս միայն քեզ համա՞ր ես փնտրում, թե՞․․․

Չէ, ամեն ինչ իրար հետ կիսելով։ Եթե Նարբեն է ինչ-որ նախագծի համար պատասխանատու, ես էլ եմ մասնակցում։ Եթե ես եմ պատասխանատուն, ամեն ինչ պատմում եմ Նարբեին։ Կարևոր է տեղյակ լինել, թե որտեղ ինչ է կատարվում։ 

Ինքդ գծու՞մ ես։ 

Մի անգամ՝ 2010-ին, բախտ ունեցա լինելու Ֆրենք Գերիի գրասենյակում Լոս Անջելեսում։ Երեք օր չէի կարողանում քնել՝ այնքան էի տպավորված տեսածիցս։ Հիշում եմ՝ ամեն տեղ պատերին էսքիզներ էին փակցված՝ Գերիի ձեռքով արված։ Հարցրեցի Նարինե Միրզոյանին, որը Գերիի արվեստանոցում նախագծերից մեկի ղեկավարն էր, թե ինչպե՞ս են աշխատում այս էսքիզների հետ։ Ասաց, որ մեկի հետ երկար աշխատելուց հետո հանգիստ հասկանում ես ամեն մի էսքիզ։ Երեք օր առաջ մեկի հետ խոսելիս էսքիզ արեցի։ Հաջորդ օրը նայեցի, հասկացա, որ բանի պետք չէ, բայց թիմը հանգիստ ընկալեց, թե ինչի մասին է խոսքը՝ մի բառից։ Այնպես որ՝ սովորաբար ես ձեռքով գծում եմ, գրում։ 

Քո թիմում 45 հոգուց հինգը նախագծերի ղեկավարներ են։ Նրանք ճարտարապե՞տ են։ 

Հիմնականում ճարտարապետներ են։ Ունենք նաև ինժեներ, գրասենյակի մենեջեր, հանրային կապերի մասնագետ, բայց մնացածը ճարտարապետներ են։ 

Դիլիջանի մասին խոսելիս նշեցիր հետազոտությունների պահը։ Ենթադրում եմ, որ հիմա էլ եք դա անում։ Դրան առաջին հերթին ճարտարապետնե՞րն են մասնակցում։ 

Ես ու Նարբեն սիրում ենք հետազոտություններով զբաղվել։ Երբեմն նույնիսկ մտածում եմ, որ կնախընտրեի մի կողմ դնել ճարտարապետությունն ու մի տեղ հանգիստ նստել, զբաղվել հետազոտական ու կրթական գործերով։ Ցավոք, հիմա պատահում է, որ ժամանակի առումով անհնար է շատ խոր հետազոտություններ անելը։ Բայց եթե շատ չես խորանում, ապա նախագծի հետ շատ չես էլ կապվում։ Վեց ամիս առաջ մի ժողովի ժամանակ քննարկեցինք, որ նախագծերը չեն ունենաում այն ընթացքը, որ մենք ենք պատկերացնում։ Որոշեցինք այսուհետ հրաժարվել մեծ բազմաբնակարան նախագծերից, կենտրոնանալ այն նախագծերի վրա, որոնք թույլ են տալիս ստանալ մի նոր բան։ Գիտեք, աշխարհում, հատկապես քովիդից հետո, բազմաթիվ հետաքրքիր գործեր են արվում, որոնք արտահայտում են մարդկանց մտահոգությունը տարատեսակ խնդիրների վերաբերյալ։ Ցավոք, երբեմն մեր աշխատանքներում չեմ տեսնում նույն վերաբերմունքը։ 

Ի՞նչն է քեզ համար հետաքրքիր ու կարևոր հետազոտելու համար Հայաստանում։ 

Եթե պատասխանեմ, շատ քաղաքական զրույց կստացվի, որը չեմ ցանկանում, բայց պետք է պատասխանեմ։ Օրինակ՝ երեք տարի է ինչ փորձում եմ օգնել քաղաքապետարանին որոշ հարցերում։ Երեք տարի է՝ ասում եմ «Ժողովուրդ, մեզ գլխավոր հատակագիծ է անհրաժեշտ»։ Ընդամենը երկու ամիս առաջ հաջողվեց համոզել, որ սկսեն քննարկել աշխարհի տարբեր մասնագետների հետ, որոնք ունեն համապատասխան փորձ։ Այդ բոլոր մասնագետներն ասում են՝ «Ժողովուրդ, իսկ դուք ազգային նախագիծ ունե՞ք», կամ ասում են՝ «Պատերազմից հետո առաջին բանը, որ պետք է անեիք՝ ազգային նախագծի մշակումն էր։ Նախ և առաջ, այդ նախագծում պետք է հստակ ընդգծվեն անվտանգությունն ու ապահովությունը»։ Մասնագետներից մեկը պատմում էր, որ իր թիմով վերջերս աշխատել է Շանհայում մի քաղաքաշինական նախագծի վրա, իսկ այնտեղ միայն մի թաղամասում երկու միլիոն մարդ է ապրում։ Բայց համեմատելով Երևանի հետ, ասում էր, որ իսկական աղետ է, երբ երկրի բնակչության 50 տոկոսն ապրում է Երևանում ու շրջակայքում։ Ըստ նրա, առաջին բանը, որ մենք պետք է անենք, ապակենտրոնացման հարցին անդրադառնալն է։ Բայց մենք չունենք ազգային նախագիծ, չունենք Երևանի գլխավոր հակատակագիծ։ 

Մյուս կողմից էլ, երբ հարց ես բարձրացնում երկրի ապակենտրոնացման մասին, ոչ ոք պատրաստ չէ մարսել այդ խնդիրը, համենայն դեպս՝ ինձ հանդիպածների մեջ այդպիսի մարդիկ չկան, որովհետև նրանք բոլորը Երևանում են, նրանց համար ամեն բանլավ է։ 

Մենք չենք ասում՝ պատրաստվեք, պիտի բոլորս գնանք Դեբեդ կամ Բերդ։ Հասկանալի է, որ այս ամենը պահանջում է մեծ հետազոտություն, պետք է ընկալել այդ ամենը։ Բայց դա հաստատ հնարավոր է։  Պարզապես չափազանց շատ գործ կա անելու։ Եթե մենք ուզում ենք իսկապես ապահով երկիր ստանալ, չենք կարող կենտրոնանալ Երևանի վրա, քանի ունենք դատարկվող սահմանամերձ բնակավայրեր․․․ Պետք է սկսել մեծ պատկերից ու հասնել նեղ՝ մասնավոր դեպքերին։ Օրինակ՝ հետազոտություն ենք անում մայթեզրերի մասին։ Ասում եմ՝ «Ժող, եթե տալիս ենք այս շենքի թույլտվությունը, եկեք ուրեմն ունենանք մայթեզրի նմուշ, որի վրա անպայման ծառեր կլինեն, քանի որ ծառերը Հայաստանին անհրաժեշտ են»։ Իհարկե, ոչ մի նման բան չենք ստանում։ Ոչ մի նոր շենքի շրջակայքում ծառեր չեն նախատեսվում։ Ավելին, սկզբում այդ տեղում ծառեր կային, հետո չկան։ Ի՞նչ պատահեց այդ ծառերին․․․

Ինչի՞ց կարելի է սկսել փոփոխությունները։ 

Անկեղծ ասած՝ դժվար է ասել։ Հետո, կախված է թե ինչ նկատի ունենք՝ մեր ոլորտու՞մ, թե՞ երկրում։ 

Երևի մեր ոլորտում, բայց այն իմաստով, թե ինչպես այն կարող է օգտակար դառնալ մեր երկրին։ 

Էլի վերադառնամ ազգային նախագծին։ Հիշում եմ, թե ինչքան եմ մտածել եկամտահարկի վերադարձի օրենքի մասին։ Եթե մենք ունենայինք ազգային նախագիծ, ապա այդ օրենքը կաշխատեր ոչ թե Երևանի, այլ Գյումրիի, սահմանամերձ գյուղերի ու քաղաքների համար։ Դա կլիներ ռազմավարություն, գործիք՝ ինչ ուզում ես կոչիր։ Որպես Հայաստանի քաղաքացի՝ ինձ համար լավ հնարավորություն կլիներ բնակարան գնել Գյումրիում կամ Դեբեդում։ Եթե ես դա անեի, ապա տարվա մեջ գոնե երկու ամիս կանցկացնեի այնտեղ։ Քիչ-քիչ կստեղծվեր այդ հոսքը։ Բայց հիմա հակառակն է․ այդ օրենքի պատճառով լավ եկամուտ ունեցող վանաձորցին մտածում է Երևան տեղափոխվելու մասին։ Սա գործողությունների շղթայի արդյունք է։ Այսպիսի փոքր որոշումները մեծ հեռանկարներում հանգեցնում են մասշտաբային արդյունքների, կարծում եմ պետք է նույնիսկ թվացյալ փոքր հարցերում լինենք հեռանկարային։

Հետաքրքիր է, քո աշխատանքային ու ստեղծագործական մեթեդներում «Ստորակետի» սկզբի օրերից մինչ այսօր որևէ փոփոխություններ եղե՞լ են։ Որովհետև ես հավատացած եմ, որ այս մասնագիտությունում ամեն մարդ դեռ երիտասարդությունից ունի մի բան, որը երբեք չի փոխվում։ 

Ես շատ շերտավոր մարդ եմ, ամեն ինչ փորձում եմ շերտերի բաժանել, առանձնացնել, հետո նորից հավաքել։ Երբ վերլուծում եմ բոլոր շերտերը, մտածում եմ, թե ինչպես կարելի է վարվել այս կամ այն շերտի հետ՝ փոխել, լավացնել, հեռացնել։ «Ստորակետի» վաղ շրջանում ես 3D մոդելավորման պատասխանատուն էի։ Շատ էի սիրում այդ աշխատանքը, քանի որ ինձ համար դա պարզապես ռենդերինգ չէր, այլ արվեստի գործ։ Հիմա իմ գործընկերներից շատերն օգտագործում ենայլ ծրագրեր, որոնք շատ նման են իրար։ Միշտ ասում եմ նրանց, որ դա պարզապես գործիք է, որով պետք է ձգտել ստանալ սեփական, հեղինակային մի բան։ Ինչևէ, ուզում էի ասել, որ ինչպես հին օրերում, հիմա էլ շատ տարված եմ իմ գործով, ու ամեն օր փորձում եմ համոզել մարդկանց նույնպես ներդնել իրենց ամբողջ էներգիան։ Ասում եմ, որ եթե մի օր զգան, որ  էներգիա չունեն տալու, ավելի լավ է մի այլ բանով զբաղվեն։ Որովհետև պետք է հնարավորինս տրվես գործին ու երջանիկ լինես դրանով։ Երևի այդ երկուսը՝ շերտերի վերլուծությունն ու նախագծին ամբողջությամբ նվիրվածությունը։ 

Շնորհակալ եմ հետաքրքիր զրույցի համար։ Շատ անձնական ու մասնագիտական զրույց եղավ։ Ուրախ եմ, որ միասին ենք, ապագան շատ խոստումնալից է։ 

Տեսնենք։ Ի դեպ, երկու շաբաթ առաջ շատ կարևոր քննարկում էիր վարում Ճարտարապետների միությունում։ Իսկապես հետաքրքիր է, քանի որ տարբեր սերունդների մասնագետներ էին եկել, նաև շինարարներ կային, որոնց հետ նույնպես շատ առողջ քննարկում ունեցանք։ Սովորաբար, մեր ոլորտում հաղորդակցման ու փոխանակման մեծ բացեր կան։ Դրանք լրացնելու համար մեզ պետք են այս կապերը։ Պարզ է, որ մեր հանդիպումները, զրույցներն ու քննարկումները երբեմն շատ հուզական ընթացք կարող են ստանալ, բայց կապն անհրաժեշտ է։