Tarberak․ «Միշտ կարելի է ու պետք է փոխվել»

Ալեքսեյ․ Մեզ շատ հետաքրքիր է՝ ինչ եք անում, քանի որ մի կողմից՝ դեռ մինչև իմ Հայաստան գալն արդեն լսել էի ձեր արվեստանոցի մասին, մի տեսակ ցցուն է, մյուս կողմից՝ նույնիսկ Արսենն [Շուռ Կարապետյանն] է ասում, որ առաջին անգամ է եկել ձեր մոտ, և սա լավ հնարավորություն է խոսել ձեր մասին, ճարտարապետության և շրջապատի մասին։ Հետաքրքիր է, որ մինչև հիմա միշտ մեկ հիմնադրի հետ ենք զրուցել, այսօր շատ եք և տարբեր, և դա հետաքրքիր է, կլսենք մի քանի տեսակետ։ Եվ այսպես, ինչպե՞ս սկսեցիք զբաղվել ճարտարապետությամբ

 

Շուռ․ Ինչպե՞ս այստեղ հայտնվեցիք։ 

 

Արմեն․ Մենք բոլորս աշխատում էինք «Թիմ Ֆլին արքիթեքսում»՝ Դիլիջանի միջազգային դպրոց նախագծի վրա։ Ես էի, Կարենը, Հայկը․․․ Հետո այնպես ստացվեց, որ պրոյեկտը վերջացավ․․․

 

Շուռ․ Չէ, բայց դու ինչո՞ւ ճարտարապետականում հայտնվեցիր:

 

Արմեն․ Հա, այդքան հետ գնա՞մ։ Ինչքան ինձ հիշում եմ, ուզում էի դառնալ նկարիչ։ Չորս տարեկանից նկարում էի, ու երևի 8-րդ դասարանում էի, որ արդեն պետք է կողմնորոշվեի, լավ հիշում եմ, հորեղբորս հետ Վերնիսաժում ման էինք գալիս, ասեց՝ որ դառնաս նկարիչ, կդառնաս սենց ալկոհոլիկ, ու ցույց տվեց ծառի տակ մի քանի հոգի, որ երշիկը կտրտած, օղի էին խմում։ Ասեց՝ սա է ապագադ, ուրիշ շանս չկա։ Իմ համար դա մեծ շոկ էր, սկսեցի մտածել՝ բա ինչ դառնամ։ Հորեղբայրս հուշեց, որ ճարտարապետությունն էլ կա, մոտիկ է նկարչությանը։

 

Շուռ․ Բա դու՞, Կարեն:

 

Կարեն․ Հիշում եմ, որ հենց մի տեղ գնում էի, հարցնում էին՝ ինչպիսին էր այդ տեղը, հատակագիծ էի նկարում, առանց հասկանալու, թե դա ինչ բան է։ Ու նաև մտածում էի, որ գուցե ծրագրավորող դառնամ, բայց նյարդերս չէին հերիքում կոդի հետ աշխատելու համար։ Մի օր էլ հայրիկիս հետ փողոցում քայլում էինք, հարցրեց, իսկ կարո՞ղ ա ճարտարապետ դառնաս, այսպիսի շենքեր կգծես։ Ու ցույց տվեց շատ վատ «ժամանակակից» հետսովետական շենքերից (հիմա եմ հասկանում, որ վատն էր)։ Ասեցի՝ բայց չգիտեմ, դա ինչպես են անում, ասեց՝ դե կսովորես էլի։ Ես էլ սովորեցի։ Փաստորեն, ինքնըստինքյան հասավ դրան, ոչ մի կոնկրետ որոշում չի եղել, կամ էլ մոռացել եմ արդեն։

 

Արմեն․ Հիշեցի, ուրիշ գործոն էլ կար, մայրիկս աշխատում էր մի գիտահետազոտական ինստիտուտում, որտեղ նախագծում էին Օրգովի ռադիոդիտակը Պարիս Հերունու։ Հիշում եմ մեծ գծագրական տախտակների՝ կուլմանների վրա էին գծում, «միլիմետրովկայի» վրա, ես հաճախ էի գնում այնտեղ, ինձ շատ հետաքրքիր էր գծագրերի խորությունը, շերտերը, գծված, ջնջվածի հետքերով, նորից վերագծած։ Այդ գծագրերի նկատմամբ սեր կար։

 

 

Կարեն․ Իսկ ես չէի էլ նկարում, որ ասես՝ այդ պատճառով որոշեցի ճարտարապետ դառնամ։ Թեպետ պապիկս նկարիչ էր։ Մի տարի փորձեցի նկարչության ու գծագրության գնալ, Ազատյանի մոտ։ Ու քանի որ լավ էր ստացվում, շարունակեցի։

 

Շուռ․ Նու՞յն կուրսից էիք։

 

Կարեն․ Չէ, ես Հայկի հետ էի նույն կուրսում։ Նարինեն, Զորիկը, Անահիտը։

 

Շուռ․ «Թիմ Ֆլին արքիթեքսում» հայտնվեցիք, երբ արդեն բոլորդ որտեղ ասես սովորեցի՞ք:

 

Կարեն․ Ոչ, «Թիմ Ֆլին արքիթեքս» հայտնվեցինք մինչև բոլորիս սովորելը, հետո հիմնական կազմը գնաց, բացի Արմենից, մեր սերունդը։ Այնտեղ գնացի Quelque Chose Architects—ից հետո, առաջին աշխատողները Հայկն ու Նարինեն էին։ Հետո Պարույրը միացավ, Լալան ավելի ուշ։ Ես 2-րդ կամ 3-րդ կազմից էի։ Մի երկու տարի հետո Հայկն ու Նարինեն գնացին՝ Արմենը եկավ։

 

Շուռ․ Փաստորեն, ցանց եք ստեղծել։

 

Արմեն․ Հա, «Թիմ Ֆլինի» աշխատակիցների միջուկը շատ ուժեղ է, հիմնականում Վազգենենց կուրսը, ֆանտաստիկ ընկերներ են։ Ամեն մեկը հստակ ընդգծված թերություն ունի [ծիծաղում են], միասնական են ու շատ լավը, իրար մեջքին կանգնած։

 

______

 

Շուռ․ Կարեն, Տարբերակից մենակ դու՞ դրսում սովորեցիր:

 

Կարեն․ Այո։ Երբ գնացի, նույնիսկ վերադառնալու մտքեր չունեի, Արմենի հետ խոսում էինք, մտածում էինք օնլայն կայք սարքել, մեր գործերը տեղադրել։ Ու կամաց-կամաց որոշեցի վերադառնալ․․

 

Շուռ․ Ինչու՞ որոշեցիր, միգուցե, որ հասկացաք, որ կարելի է այստեղ ինքնուրույն ստուդիա ունենալ, դա գործո՞ն էր։

 

Կարեն․ Ուրիշ գործոններ էլ կային, միգուցե դա էր, բայց այնպես չէ, որ նպատակ ունեի գնալ և մնալ։ Դուրսը սովորել կամ աշխատելը փորձի պես բան էր։ Երկու տարի աշխատեցի, ու հասկացա, որ լճանում եմ, արդեն պարզ էր ապագաս, ու պետք էր որոշել, կամ մնում եմ, կամ գալիս եմ հետ ու փորձում եմ ինքնուրույն բան անել։

 

Շուռ․ Փաստորեն, «Տարբերակ» հիմնելը ինչ-որ տեղ կանխորոշված քայլ էր, ամեն ինչ դրան էր բերում։

 

Արմեն․ «Թիմ Ֆլինի»՝ դպրոցի նախագիծը ավարտելուց հետո փակվեց, դարձավ ուրիշ արվեստանոց, այդ անցողիկ պահին պետք էր կողմնորոշվել։ Կարենի հետ էլ անընդհատ խոսում էինք, ու այնպես ստացվեց, որ Կարենի վերադառնալու պահին մի պատվեր պատահեց՝ Հալաբյանի վրա բնակելի շենք, ավելի ճիշտ՝ իմ կողմից էր նախաձեռնությունը, պատվիրատուին ասեցի, տվեք, մենք էսքիզ անենք անվճար։ Իրենց պետք էր էսքիզային փաթեթը ունենալ Նոր տարվա տոներից հետո։ Դեկտեմբերի 26-ին Կարենը եկավ ԱՄՆ-ից, 29-ից սկսեցինք աշխատել Կարենի բարեկամի դատարկ տանը, հեռախոսները անջատեցինք, Նոր տարին չնշեցինք, բայց հասցրեցինք հունվարի 7-ին հանձնել։

 

 

Շուռ․ Հասկանում եք, չէ՞, ինչ վատ բան եք արել բոլորիս նկատմամբ, հիմա մարդիկ մտածում են, որ կարելի է երեք օրում նախագիծ հանձնել, այն էլ անվճար:

 

Արմեն․ Դրա շնորհիվ էլ ստացանք պատվերը, որովհետև մեզանից առաջ ում դիմում էին, ասում էին՝ անհնար է։ Իսկ մենք որոշեցինք փորձել։ Ու շատ ոգևորված էինք։

 

Կարեն․ Իհարկե, վերջնական տեսքն այնքան փոխվեց, որ մեր այդ օրերի էսքիզից համարյա բան չի մնացել։ 

 

Շուռ․ Այսինքն՝ այդքան էլ չե՞ք սիրում այդ շենքը, կամ չե՞ք համարում, որ ձերն է։ 

 

Արմեն. Դա շատ մեծ հարց է։ Ընդունված է հրաժարվել այն նախագծերից, որոնք պատվիրատուի հետ բարդ հարաբերություններից հետո չեն ստացվել այնպես, ինչպես նախատեսվում էր։ Կարծես մաքրագրես արածդ, քեզ չասոցիացնես այդ կառույցի հետ։ Բայց մեր մոտ այդպես չի եղել։ Հենց զգացել եմ, որ վերջ, էլ չեմ կարող, սկսում ես մտածել, որ եթե հեռանաս, կարող է ավելի շատ անվերահսկելիորեն փոփոխվի։ Կարծում եմ, պետք է հնարավորինս փորձել ձեռքը պահել պրոցեսի վրա։ Հիմա կարող եմ համարել, որ դա մեր շենքը չէ, բայց մենք մինչև վերջ այդ շենքին տեր ենք կանգնել։ Բացի դա, նաև պատասխանատվություն կա, օրինակ, եթե շինարարը ունի խնդիր, պետք է անպայման գնալ և օգնել լուծել այդ խնդիրը, թեկուզ տեխնիկական։ Նույնը անվտանգային առումով, եթե ես ձեռքերս լվացի, հետո մի երեսապտման սալ ընկավ մարդկանց գլխին, պարզ բան եմ ասում, բայց ավելի լավ է այդ պատասխանատվությունը մինչև վերջ պահել, քան քեզ մաքրագրես։

 

 Ալեքսեյ․ Պատկերացրեք, մի տիեզերանավի մեջ տեղադրվի Երկիր մոլորակից ամեն կարևոր բան՝ Փինք Ֆլոյդի ձայնագրություն, գրականություն և այլն։ Միշտ հետաքրքիր է՝ ինչ պարունակությամբ պարկուճ կպատրաստեիք տիեզերք ուղարկելու՝ ձեր մեթոդը նկարագրելու համար։ Կամ ինչ նախագիծ կամ օբյեկտ կդնեիք, որը լավագույնս կբնորոշեր ձեր արվեստանոցը։

 

Արմեն. Նախ՝ պատմեմ «Տարբերակ» անվան մասին։ Առաջին նախագծից հետո Մոսկվայի փողոցների համար կոնցեպտմշակեցինք։ Մեր ծանոթ ինժեներներն էին աշխատում այդ նախագծում, բայց իրենք միայն տեխնիկական մասն էին անում։ Մենք առաջարկեցինք մշակել ճարտարապետական մասը, ներկայացնել Մոսինժպրոյեկտ և տեսնել, թե ինչ արձագանք կլինի։ Հավանեցին, առաջարկեցին օրինականացնել հարաբերությունները։ Եվ մեզ պետք էր շատ արագ գրանցել ընկերություն։ Չէինք կարողանում կենտրոնանալ և անվանում ընտրել։ Առավոտ արդեն պետք է գնայինք, ընկերությունը գրանցեինք։

 

Կարեն․ Ի սկզբանե չէինք ուզում մեր անունները մեջը լինեին, կինս էլ ասեց, քանի որ բոլոր տարբերակները քննարկեցիք, չկողմնորոշվեցիք, անունը դրեք Տարբերակ։ Ա ու Կ էլ մեր անունների առաջին տառերն են, բայց դա կարևոր չէ։
 

________

 

Արմեն․ Կարևորն այն է, որ ամեն նախագծի վրա աշխատելիս՝ շատ տարբերակների վրա ենք աշխատում, և յուրաքանչյուրի շուրջ մեծ կռիվներ ենք ունենում։ Արվեստանոցի բոլոր աշխատողներն են այդ վեճերի մասնակիցները։ Հաճախ լինում է, որ ես ու Կարենն ենք ահավոր կռվում, էրեխեքի հետ ենք վիճում։ Բայց վերջում գալիս ենք եզրակացության, ու կարևոր չէ, թե ում ուղղությունը անցավ, հաղթում է նա, ում հիմնավորումը ավելի ուժեղ է։ Այսինքն՝ այն ինչ վերջում ներկայացնում ենք, հիմնավորումների և գաղափարների միջև ընտրության վերջնաարդյունքն է։  

 

Կարեն․ Դժվարանում եմ ասել՝ որն է մեր մեթոդը, ես էլ դա կուզեի հասկանալ։ Միգուցե հստակ մեթոդ ունենալն էլ իր թերությունն ունի, արդյունքը կարծես այդ դեպքում ավելի կանխորոշված կլինի, սահմանափակ, կրկնություններ շատ կլինեն։ Ամեն կոնտեքստ իր առանձնահատկություններն ունի, և միշտ չէ, որ մի մոտեցումը, կարող է աշխատել տարբեր պայմաններում։ Կարող եմ ասել, որ մենք անպայման ուզում ենք կապված լինել կոնտեքստից, խաղալ դրա հետ, հասկանալ իրական խնդիրը։ Օրինակ՝ Արմենը շատ ռացիոնալ է մտածում, և դրանով բալանսավորում է իմ ավելի էքսպերիմենտալ, նոր ձևեր փնտրելու մոտեցումները։ Եվ շատ հետաքրքիր է գտնել հիմնավորում, որը շատ հատուկ է կոնկրետ վայրի համար, ինչը երբեմն տանում է ոչ ռացիոնալ ուղղությամբ։ Կարող է լավ հնչել, հետաքրքիր, բայց իրական շինարարության դեպքում իմ առաջարկը կարող է ոչ ռացիոնալ լինել, իսկ Արմենը վերադարձնում է իրական դաշտ։ 

 

Արմեն․ Ի վերջո, այդ արգումենտների բալանսն է կարևոր, սկսած պատվիրատուի կողմից տրված առաջադրանքից։ Կարելի է եզրակացնել, որ դա է մեր մեթոդը։

 

Կարեն․ Օրինակ՝ Գառնիի տան համար երկու չէ, շատ տարբերակներ էինք արել, ու եկանք երկու ուղղության, որոնք երկուսն էլ համոզիչ էին, և պետք էր ընտրել մեկը։

 

Շուռ․ Ու ինչպե՞ս ընտրեցիք։ 

 

Արմեն․ Հողամասը բարդ էր, շատ թեք ռելյեֆով։ Երբ ըստ առաջադրանքի գեներացնում էինք մակերեսները, տարածքն ամբողջությամբ զբաղեցվում էր։ Ես դեմ էի, Կարենը ասում էր՝ ոչինչ։ Հետո գտանք միջանկյալ լուծում․ կրկին կառուցապատել ամբողջ հողամասը, բայց այդ սփռված կառույցի մեջ բացվածքներ և հարթակներ ունենալ, որ մտնելով տուն նաև բնության մեջ քեզ զգաս։ Ծրագիրը բաժանեցինք իրարից շեղված ծավալների։ Ու այդպես էլ եղավ, տեղում, երբ այցելում ենք շինհրապարակ, այդ տարբեր հարթակներից նայում ենք, ու զարմանում՝ ինչքան գեղեցիկ տեսարաններ են բացվում։  Մեր սպասելիքից էլ ավելին ստացվեց, չես հասկանում՝ շենքի մեջ ես, թե բնության։

 

Կարեն․ Այս որոշման պատճառներից մեկը նաև այն էր, այս տարբերակը ավելի շատ էր ասոցացվում ռելյեֆի, տեղանքի, Գառնիի, և, ընդհանրապես, հայկականի հետ, այսինքն՝ կոնտեքստի։ Իսկ մյուս տարբերակը զարմացնող ու ժամանակակից էր, բայց կարող էր լինել կամայական տեղում, ասենք, ծովափին, ու դա շատ էր նյարդայնացնում, որ կարող ես այդ շենքը վերցնել, տանել ուրիշ տեղ, և բան չի փոխվի։ Իմ համար ամենավատ բաներից է, երբ նույն շենքը կարող է երկու տարբեր տեղ կառուցվել։

 

Շուռ․ Հետաքրքիր է, նկատել եմ վաղուց, որ դուք իրարից շատ տարբերվող մարդիկ եք, խառնվացքով, էմոցիոնալ։ Երևի այդ պատճառով էլ է ձեր տանդեմը բնական և ստացված։ Զգու՞մ եք միմյանց կարիքը:

 

Արմեն. Այո, միմյանց վրա ուժեղ ազդեցություն ունենք, ու դա պետք է։ Կարծիքների բախումը չի թողնում կարծրանալ։

 

Կարեն․ Մենակով միշտ դժվար է որոշումներ կայացնել։ Սեփական միտքը հեշտ ես հավանում, հետո կապվում ես հետը, ու նույնիսկ եթե զգում ես, որ մի բան այն չէ ու լավ չի աշխատում, գաղափարից հրաժարվելը շատ դժվար է։ Կողքից մեկը որ նույնիսկ անտարբեր ասում է․ «չէ, լավ չէ» ու անցնում գնում, դա սկբից շատ է նյարդայնացնում, բայց հետո, երբ հանգստանում ես, տեսնում ես, որ իրոք, մտածելու բաներ կան։

 

Արմեն. Խոսքը միայն մեր մասին չէ, նաև օֆիսի մնացած աշխատողների։

 

Շուռ․ Այստեղ խնդիր կա, պետք է գտնես մարդկանց, որոնք ոչ թե ձեր ուզածը կասեն, կամ կխոսեն մի բանից, որը քեզ չի հետաքրքրում, բայց կարողանան ազնվորեն քննադատել այն, ինչը դու կուզեիր, որ քննադատվի։

 

Կարեն․ Հենց դա է մեր մոտ ստացվում, որ նույնիսկ էմոցիոնալ տարբեր տեսանկյուններից ենք նայում, և երբ դա գումարվում է, ստացվում է ինչ-որ օպտիմալ եզրակացություն։
 

______

 

 

 

Ալեքսեյ․ Իսկ քանի՞ հոգի է աշխատում արվեստանոցում։

 

Արմեն. Այս պահին՝ ինը։

 

Ալեքսեյ․ Բավական մեծ թիմ է։ Ինչպե՞ս են նախագծերը «եփվում» թիմի ներսում, միասին եք անում, թե՞ երկուսով եք սկսում։

 

Արմեն. Տարբեր դեպքեր են լինում։ Նոր հենց այդ մասին էինք խոսում, որ պրոցեսում միայն ես ու Կարենը չենք, կախված նախագծից՝ տարբեր մասնակցություն է լինում։ Կարևորը, որ բոլորը մասնակից են լինում այդ քննարկումներին, վեճերին։

 

Կարեն․ Երբեմն դա հեչ էլ արդյունավետ չէ, օրինակ, մեկը մի բան է գծում, կարող ա ես մի ուղղություն տամ, փոփոխվի, մի քանի օրից Արմենը գա լրիվ ուրիշ բան ասի, հենց այդտեղ էլ են տարբերակներ առաջանում, ու նաև լիքը ժամանակ է կորում։ Դիսցիպլինան մեր մոտ երևի մի փոքր թույլ է։ Բայց մյուս կողմից՝ դա թույլ է տալիս նոր բաներ գտնել։ Երբեմն իմանալով, որ ինչ-որ աշխատանք ակնհայտ ճիշտ ուղղությամբ չի գնում, թողնում ենք, որ մինչև վերջ հասցնեն, քանի որ կեսից կանգնեցնելը նաև մոտիվացիան կկոտրի, կարող է այդ աշխատանքի վերջում նոր գաղափարի հանգես, և հաճախ այդպես էլ լինում է։ Օրինակ՝ Լիլիթը հաճախ շատ համառ է իր մտքերը մինչև վերջ հասցնում, ու նույնիսկ եթե սկզբից թվում է, որ չի ստացվելու, կարողանում է պաշտպանել իր գաղափարը։

 

Արմեն. Լինում է նաև հակառակը, երբ տեսնում ես, որ չի ստացվելու, բայց չես ուզում մտածի, որ չթողեցինք, և սպասում ենք, որ մինչև վերջ հասցնի և ինքը համոզվի, որ ճիշտ ճանապարհ չէր։

 

Շուռ․ Ասում էիք, որ «Տարբերակ» անվան մեջ ձեր անունները հատուկ չկան, ու թեպետ չունեք դեռևս ձևակերպված մեթոդ, բայց կան հստակ մոտեցումներ, փիլիսոփայություն։ Ինչպիսի՞ն եք տեսնում «Տարբերակը» ձեզանից հետո, կուզեի՞ք, որ մնար որպես բրենդ, շարունակվեր, թե՞ կարևոր չէ։

 

Կարեն․ Ինձ համար հեչ կարևոր չէ, չէի ուզի, որ դառնար կորպորացիայի՝ Զահա Հադիդի նման բյուրոյի պես, բայց եթե ինչ-որ բան մնա ու շարունակի աշխատել, լավ կլինի։

 

Արմեն. Հետաքրքիր է, օրինակ, դրսում շատ օֆիսներ կան, մարդաքանակով մեծ են, բայց չեն դառել կորպորացիաներ, իսկ մեր մոտ 20 աշխատողից շատ օֆիսները արդեն կորպորացիայի ստատուս ունեն։

 

Շուռ․ Ասածս լավ բացատրելու համար օրինակ բերեմ, «Դիփ Փառփլի» դասական կազմը ժամանակի երևի մեկ երրորդում է եղել, շատ երաժիշտներն են եկել ու գնացել։

 

Կարեն․ Բայց դա քո համար «Դիփ Փառփլ» է մնացե՞լ, թե՞ ոչ։ Ես, օրինակ, մինչև հիմա հավեսով լսում եմ։ Եթե մենք դուրս գանք, բայց հիմնական աշխատողները էլի կմնան «Տարբերակ», ես կողմ եմ։

 

Արմեն. Մեր աշխատակիցները գրեթե սկզբից նույն մարդիկ են, ու շատ ենք ինտեգրված իրար հետ։

 

Շուռ․ Այսինքն՝ ձեր համար հոգեհարազատ մարդկանց հետ աշխատելը հմտություններից, տեխնիկական կողմից կարևոր է։

 

Կարեն․ Այո, մեր հինգ տարվա փորձը դա է ցույց տալիս, որ մարդիկ ավելի կարևոր են։ Խնդիրները լուծվում են թիմի ներսում լավ հարաբերությունների հաշվին ավելի շատ, քան աշխատանքի ճիշտ կազմակերպման։

 

Արմեն. Սկզբից աշխատողներից շատերը ուսանող էին, հիմա անցել է 5 տարի, 2019-ից, և շատ քիչ է փոխվել կազմը։

 

Կարեն․ Ես գիտեմ ով ինչպես է մտածում, իրանք էլ ինձ լավ գիտեն։ Արդեն առաջադրանք որ տալիս ենք, գիտեն, ինչ ենք հետո ասելու, ու դա շատ հավես է, գիտեմ սպասելիքները։

 

Արմեն. Եթե մեր թիմի ընդհանուր գծերից խոսենք, դա, երևի, առաջին հերթին ոգևորվածությունն է։ Երբ նոր սկսել էինք ինիցիատիվ նախագծերը, նույն կերպ էինք մտածում երեույթների, խնդիրների մասին։ Հիմա արդեն, ցավոք, շատ չենք կարող նման նախագծեր անել ժամանակի սղության պատճառով։

 

Կարեն․ Այդ նախագծերը շատ օգնեցին իրար ճանաչելու, իրար հետ աշխատելու համար, քանի որ դեռ շատ պատվերներ չունեինք։

_____
 

Ալեքսեյ․ Իսկ ինչպե՞ս որոշեցիք նախաձեռնողական նախագծեր անել։

 

Արմեն. Սկզբից հենց խնդիր տեսնելուց ուզեցինք նախագծեր անել, հրապարակել, հետո մեզ շատ ոգևորեցին այդ նախագծերի մասին արձագանքը, մանավանդ բացասական։

 

Շուռ․ Այսինքն՝ սադրանքի էլեմենտ կա։

 

Արմեն. Հա, օրինակ` Կասկադի նախագիծը երբ քլնգում էին, շատ կայֆ էր։

 

Ալեքսեյ․ Ինչպե՞ս եք ընտրում՝ որ տեղի համար նախագիծ անեք, որոշում, որ հենց այստեղ հենց այս բանը պետք է անել:

 

Կարեն․ Հիմնականում պատահական, շատ խնդիրներ ակնհայտ են բոլորի համար։ Այդ նախաձեռնողական նախագծերի հետաքրքիրն այն  է, որ տարբեր ճարտարապետներ տարբեր խնդիրներ են տեսնում, ու եթե դուք բոլոր ճարտարապետներից գոնե մեկ միտք հավաքեք, կարող ա շատ հետաքրքիր տեղեկություններ հավաքեք քաղաքի մասին։ Օրինակ՝ Storefront of art and architecture Նյու Յորքում ճարտարապետներին խնդրել էին քաղաքապետին նամակներ գրել, ու այդ նամակներով լիքը նոր խնդիրներ է բացահայտել, նոր հետաքրքիր, էժան լուծումներ, որ մտքներով չէր անցնում։ Մենք էլ, օրինակ, Դիլիջանի պավիլիոնը, Արմենը պատահական տեսել է եկեղեցու անավարտ շինարարությունից մնացած պատերը։

 

Արմեն. Կամ հրապարակի մետրոյի մոտով ամեն օր անցնում էինք, տեսնում էինք փոսեր, աղբ, ինչ-որ մարդիկ էին ապրում, լվացք փռում, ու այդ ամենը սոցապ նախարարության պատուհանների տակ, այսինքն՝ այդ նախարարության աշխատողները ամեն օր պատուհանից տեսնում էին, ոնց են ապրում այն մարդիկ ում համար իրենք աշխատում են։ Հետո սկսեցին մտածել, ոնց կարող ա քաղաքի կենտրոնում ամենաթանկ գույքը, որը նախատեսնված է որպես հանրային տարածք լինի անտեսված։ Ու սկսեցինք մտածել, չափագրեցինք, հասկացանք, որ 10% է օգտագործվում այդ տարածքի։

 

Շուռ․ Այդ նախագծերից որևէ մեկը շարունակություն ստացա՞վ։

 

Արմեն. Կարող է շարունակություն ստանա Դիլիջանի պավիլիոնը, միգուցե Սուրմալուի մետրոն․․․

 

Կարեն․ Քննարկվում է Մատենադարանի մոտի Behind the Wall նախագիծը, խոսքը  Մաշտոցի պողոտայի վերևը կառավարության նախկին ընդունելության տան այգու պատը բացելու և այգին հանրային դարձնելու մասին է։

 

Շուռ․ Անկեղծ ասած, ես չէի ուզի, որ որևէ մեկը շարունակություն ստանա որպես պատվեր, իհարկե, ոչ թե որ դուք չանեք, ուղղակի գաղափարը չի մնա մաքուր և ազատությունը կկորցնենք որոշ չափով, խուլիգանության էլեմենտը պետք է մնա այս տիպի նախագծերում։

 

Կարեն․ Մեր համար շարունակությունը կարևոր չէ ամենևին։

 

Շուռ․ Ձեզ ճանաչելով, հավատում եմ, բայց համոզված եմ, որ կա տեսակետ, որ սա պատվեր ստեղծելու միջոց է։

 

Արմեն. Այս նախաձեռնողական նախագծերի նպատակն ի սկզբանե եղել է խնդիրը ավելի ցայտուն ցույց տալը, և բացարձակ կարևոր չէ, ով և ինչպես կշարունակի, պատվեր ստանալու խնդիր չենք դրել երբեք, թեպետ նման տպավորություն կարող է լինել։ 

 

Կարեն․ Օրինակ՝ «Փեթակի» մետրոյի համար գնացինք քաղաքապետարան, այն ժամանակ գլխավոր ճարտարապետը Արթուր Մեչյանն էր, մենք դժվարությամբ հանդիպման հնարավորություն գտանք, ցույց տվեցինք, ասեց, լավ, բա ինձնից ինչ եք ակնկալում, մի տեսակ սկեպտիկ։ Ասեցինք՝ ոչ մի բան, միտք է, ցույց ենք տալիս, եթե պետք լինի՝ օգտագործեք, եթե հնարավոր է իրականացնել, կարծում ենք, վատ բան չէ։ Մետրոյի մասնագետներին էլ էինք ցույց տվել, ասել էին հնարավոր է լրիվ, լավ միտք է։ Ու դա իր համար շատ անսպասելի էր, այնքան, որ ասեց, դե եթե այդքան լավ տղեք եք, մի հատ էլ անվճար բան արեք, ուրիշ մետրոյի էսքիզ։
 

________

 

Շուռ․ Այն, ինչ անում եք, լավ է, բայց ըստ իս, չկա հաջորդ քայլի տրամաբանությունը, օրինակ, Մաշտոցի պատի նախագիծը, ես որոշ վերապահումներ ունեմ ձեր առաջարկի հետ կապված։ Կարևորը, որ իշխանությունները գաղափար իրականացնելու ճանապարհին ճիշտ քայլեր անեն առաջադրանք կազմելու, արդար մրցույթների և այլն ուղղությամբ։ Ձեր արածը մանիֆեստային է, հասկանալի է, որ ինչ-որ բաներ հաշվի չեք առել, կամ չեք կարևորել։ Բայց վատ այն է, որ շարունակությունը շատ պրիմիտիվ է արվում, կամ ձեզ կասեն, դե որ լավ միտք է, անվճար գծեք տվեք, կամ կմոռանան, բայց ինստիտուցիոնալ շարունակություն չի լինում երբեք։ Ես օրինակ, դեմ եմ, որ այդ պատը Մաշտոցի վրա քանդվի։ Այգին կարող է բացվել, բայց առանց պատը քանդելու։

 

Արմեն. Հա, խոսքը ռեժիմը փոխելու մասին է, ժամանակին փակ կառավարական օբյեկտ էր, հիմա պետք է բացել, տալ հանրությանը։ Ինչ վերաբերում է Դիլիջանի պավիլիոնին, մտածում էինք, որ հետաքրքիր է շատ իր երկրաչափությունով, ձևերով, և մեզ հետո հրավիրեցին Idea հիմնադրամից, քննարկեցինք, թե ինչպես բարեկարգել տարածքը, հարցրեցինք անավարտ եկեղեցու ճակատագրի մասին։ Պարզվեց, որ պլանավորվում էր ապամոնտաժել, մաքրել տարածքը։ Ու դա ոգևորեց մեզ շտապ նախագիծ անել ցույց տալու համար, որ կարելի է նաև պահպանել։ Եվ փաստորեն, կարողացանք մտափոխել, այդ նախագծի շնորհիվ որոշեցին չքանդել։

 

Կարեն․ Ուրիշ բան էլ կա այդ նախաձեռնությունների հետ կապված։ Առանձնապես շատ պատվերներ չունեինք, բայց չէինք ուզում ինտերյերներով զբաղվել, ինտերյերի օֆիս դառնալ, ինչը մեր շուկայի հիմնական ճանապարհն է։ Կարծում եմ, նախաձեռնողական նախագծերը իրենց դերը կատարեցինք։ Հիմա արդեն քիչ ենք անում, մի երկու հատ, փորձում ենք ռեսուրսներ գտնել։ Ու այնպես չէ, որ բոլոր արված նախագծերից գոհ ենք ու շտապում ենք հրապարակել։ Հաճախ դա մեր համար ենք անում, որ գծենք, ֆիքսենք, քննարկենք թիմի ներսում։ Օրինակ՝ Երևանի բերդի մասին, մտածում էինք՝ ինչպես կարելի է դրա ուրվագիծը ներկայիս կառուցապատման մեջ ֆիքսել, բայց այդպես էլ բան չստացվեց։

 

Շուռ․ Մրցույթներին էլ եք, չէ՞, մասնակցում։

 

Կարեն․ Մրցույթներին շատ եմ սիրում մասնակցել, բայց հիմա էլ բավարար ռեսուրս չունենք։ Լավ մրցույթներ էլ են քիչ պատահում վերջերս, չես ուզում արդեն ուսանողական մրցույթի մասնակցել, որ $5000-ի համար երեք ամիս տանջվես, իմանալով, որ մեծ հավանականությամբ ոչ մի բան էլ չես շահի, քանի որ մասնակիցները ահավոր շատ են։ Ավելի հետաքրքիր է ոչ թե վարժություն, այլ իրական նախագծի մրցույթների մասնակցել, նույնիսկ եթե շանսերը փոքր լինեն։ Սահմանափակումներն էլ են շատ, եվրոպականները լիցենզիաներ, մեծ փորձ և ուրիշ բաներ են պահանջում, ինչը դժվար է շատ։

 

Ալեքսեյ․ Մրցույթների և նախաձեռնողական նախագծերի թեման շարունակելով՝ ում հետ եք աշխատելուց երկխոսության մեջ, ում հետ եք խոսում․ կա մի տեսակետ, որ ճարտարապետները պետք է միայն նախաձեռնեն, և ոչ սպասարկող ծառայության դերում աշխատեն։ Միգուցե միջազգային փորձից։ Օրինակ՝ կա Assemble խումբը, կամ տակտիկական ուրբանիզմով զբաղվող Etc խումբը։ Կա՞ արդյոք ոգևորության  նման աղբյուր, նույնիսկ ժամանակի ու աշխարհագրության խորքերում։

 

Կարեն․ Չգիտեմ, չեմ կարող ասել կոնկրետ ով։ Իմ վրա շատ է ազդել է Բերնարը, ում մոտ աշխատել եմ, զգում եմ իր ազդեցությունը, բայց այնպես չէ, որ նույնական եմ մտածում կամ կրկնում եմ իր արածները։ Ես բնավորությանս շնորհիվ մի բանի վրա կենտրոնացող չեմ, երբեմն չեմ կողմնորոշվում ինչն է լավը, հա՛մ մի բանն եմ հավանում, հա՛մ ուրիշը, ընկնում եմ երկու քարի արանքը, հետո շատ երկար ժամանակ է պետք մտածելու, որոշելու որի կողմից լինես։ Շատ դեպքերում այդպես էլ որոշում չեմ կայացնում։ Ու դա էլ է մի բան, որ կախված է դու ինչ ես անում, կամ էլ այդ ժամանակ միտքդ ինչով է տարված։ Օրինակ՝ մենատուն նախագծելուց այդ կողմ ես խորանում, կարդում, նայում։ Հետո բնակելի շենք՝ դա ուրիշ ասոցիացիաներ են։

 

Արմեն. Դեպքեր են լինում, երբ պատվիրատուն նախագծի ընթացքում մեկնաբանություն է անում, շատ կտրուկ ենք վերաբերվում, հետո ժամանակ է անցնում, ինքներս ենք գալիս իր ասածին, ու հասկանում ենք, որ մարդը մի ամիս առաջ նույնը ասել էր։ Այսինքն՝ քո միտքը կարող է փոխվել, կետ է գալիս, երբ արդեն ֆիքսում ես, որ սա է և վերջ։

 

Կարեն․ Ինձ համար վախենալու է մի բանի վրա կենտրոնանալ, մեկ կումիր ունենալ, սահմանափակվել։ Կարծում եմ, դա բացասական բան է, ու ճարտարապետները, որ մի գծով են նախագծում, օրինակ՝ Գերին, ինչքան էլ հավանես նախագծերը, մի պահ արժեզրկվում է ինձ համար։

_______
 

Ալեքսեյ․ Դե օրինակ ունենք, որ մահից հետո են նախագծում նույն կերպ։

 

Կարեն․ Հա, ու մահից հետո դասախոսության են կանչում Հայաստան [ծիծաղում են]:

 

Ալեքսեյ․ Շատ ուրախացա, որ երբ եկանք, միանգամից ցույց տվեցիք մակետներ և գրքեր, դրանք միջոցով ներկայացրեցիք արվեստանոցը։ Ինչպե՞ս եք կիրառում մակետները և գրքերի տեսությունը ձեր աշխատանքում:

 

Շուռ․ Դեկորացիա՞ են, թե՞ աշխատանքի մաս։

 

 

Արմեն. Մի ծանոթ ճարտարապետ մակետների մասին պատմում էր, թե ինչ անպիտան ու անիմաստ բան են, ու որ իրենց օֆիսում շարած են, բայց հասկանալի չէ ինչու, եթե հիմա կան ժամանակակից ծրագրեր, 3Դ, բոլոր ռակուրսներից կարող ես ինչ ուզես ցույց տաս, ում է պետք տանջվել մակետներ սարքել։ Մի պահ ինձ ռացիոնալ թվաց այդ միտքը, բայց հիմա հասկացել եմ, որ այդպես չէ, մակետ պատրաստելը շատ տարբեր է թվային 3Դ մոդելից, ու նույնիսկ պատվիրատուին ժամերով վիզուալիզացիա ցույց տալու փոխարեն շատ արագ մակետով կարելի է ամեն ինչ բացատրել։ Գառնիի տան դեպքում էլ շատ լավ աշխատեց։

 

Կարեն․ Հաճախ մակետները պոստֆակտում ենք սարքում, նայած նախագիծ։

 

Շուռ․ Եղե՞լ է, որ հենց մակետով եք մտածում, նախագծում:

 

Կարեն․ Հա, իհարկե, բայց ցավոք, պարզ պրոբլեմների հետ է կախված, տեղ չունենք, ժամանակ։ Շատ կուզեինք մեծ տարածք ունենալ մակետների արվեստանոցով, փնտրում ենք հնարավորություն, ես շատ կուզեմ, որ ֆիզիկական մակետով մտածես։ Իսկ գրքերը ես անձամբ շատ եմ կարդում, ու դուրս գալիս է շատ, որ ճարտարապետության մեջ կարող է լինել թեկուզ ներքին գիտակցությունը, թե ինչ ես անում, արգումենտների, քայլերի տրամաբանություն գտնելը։

 

Արմեն. Վատն այն է, որ օֆիսում չի ստացվում շատ կարդալ։ Սկզբնական շրջանում ավելի շատ էինք գրքերից օգտվում։ 

 

Կարեն․ Ընդհանրապես, ճարտարապետական գրքերը երկու տիպի են․ կարդալու և նայելու։ Տանը շատ գրքեր ունեմ հենց կարդալու, որը չեմ բերում օֆիս, այստեղ չես կարդալու։ Մեր գրադարանում ավելի շատ նայելու օֆիսային գրքեր են, վիզուալ օգուտով։

 

 

_______

 

Ալեքսեյ․ Խոսենք կրթական ծրագրերից։ Բարդ է, երբ տարբեր տեղերում ես, և անընդհատ դերեր ես փոխում, շատ կարևոր է գիտակցել յուրաքանչյուր դերի կարևորությունը։ Հետաքրքիր է այս կոնտեքստում նկարագրել, թե ինչ բան է «Նպատակը», ու հետաքրքիր կլինի, որ հիմա այդ կողմից խոսեք։

 

Կարեն․ Մենք այս նախաձեռնության մեջ դնում ենք մեր ամբողջ էներգիան, եկամտի մասին դեռ խոսք էլ չկա։ Շատ ենք վիճում Հայկի հետ, թե «Նպատակը» ինչ է լինելու ինչ կարող է դառնալ։ Ինձ թվում է մեծ հաշվով նույն բանն ենք պատկերացնում։ Բայց ինձ համար այն լրացնում է իմ անձնական պրակտիկայի պակասը։ Ինձ համար ճարտարապետությունը միայն նախագծելը չէ կամ կառուցելը, այլ նաև գիրք կարդալը, գրելը, մտածելը։ Դրանք բոլորը ճարատարապետության մաս են, ինչպես նաև մի նախագիծ, որը երբեք չի կառուցվի, օրինակ՝ մեր նախաձեռնողականները։ Ճարտարապետություն ասելով շատերը չիմանալով կարող են պատկերացնել ինչ-որ հայտնի կառույց, դասական կամ ժամանակակից, բայց ճարտարապետություն կարող է լինել նաև մի փոքրիկ տեքստ։ Իմ կարծիքով «Նպատակը» կարող է ցույց տա դա ուսանողներին, որ պարտադիր չէ նյութական բաներից միայն խոսել, ճարտարապետությունը շատ ավելի հարուստ բան է, քան այն ինչ դասավանդվում կամ ընկալվում է այստեղ։    

 

Արմեն. Ազդեցության լավ գործիք է։ Լավ նախագծված կառուցված շենքն էլ է ազդեցության միջոց, բայց կրթական պրոցեսը ավելի երկարաժամկետ ազդեցություն կարող է ունենալ։ «Նպատակը» «Տարբերակի» նման ծնվեց, Կարենենց տանը շփվելուց, քննարկելուց, խոսում էինք տարբեր կրթական ծրագրերի մասին, Հայաստանում և արտասահմանում, և այդպես միտքը ծագեց։

 

Կարեն․ Նաև շատ ընկերներ, համակուրսեցիներ ունենք, որոնք արտասահմանի առաջատար ճարտարապետական դպրոցներում են սովորել, փաստացի մեծ ցանց է, որը պատրաստ է ներդրում ունենալ Հայաստանում, նույնիսկ եթե մեր անձերը կողք դնենք, կարելի է հնարավորություն ստեղծել այդ բոլոր մարդկանց ներգրավվել ինչ-որ լավ փոփոխությունների հասնելու համար։ Այսինքն՝ մեր անձնական ցանկությունների համար չենք սա անում, այդ ցանցը էլ ավելի մեծացավ մի քանի տարվա «Նպատակի» աշխատարանների, փառատոների միջոցով։

 

Շուռ․ Ինչքա՞ն կարող է աճել «Նպատակը܏», օրինակ՝ մեր գրադարանի օրինակով հասկանում ենք, որ նման նախաձեռնությունները չպետք է լինեն տեղական, այնպես չէ, որ Փարիզում կամ մի ուրիշ զարգացած քաղաքում նման բաները շատ են, պետք է լոկալ նեղ մտածողությունից (ոչ թե տարածքից) դուրս գալ, ու ինչու ոչ, պետք է դառնալ միջազգային նախագծեր, Հայաստանում տեղավորված։ Դա լավ ամբիցիա է։

 

Կարեն․ Այո, մեր նպատակներից է նաև դեպի Հայաստան և Հայաստանից դուրս տեսանելիությունը դրսից մեծացնել, թե չէ դարձել ենք ճարտարապետների մեկուսացված համայնք, ոչ մի տեղից չենք երևում, ոչ մի բանի չենք մասնակցում։ Այս վիճակը պետք է քանդել։ Օրինակ՝ մեր փառատոնի հյուրերը, հայ չէին, Հայաստանում նախկինում չէին եղել, քիչ բան գիտեին, բայց շատ լավ տրամադրվածությամբ և տպավորություններով են գնացել, խոսք են տվել ուրիշներին պատմել, տեղյակ պահել, այսինքն՝ արդեն տեղյակ են մեզնից ու այդ սահմանը քանդվել է։

 

Շուռ․ Լուսավորել եք։

 

Կարեն․ Հա, կարող է չնչին բան է, բայց մենք ենք անում, Գրադարանն է անում, ուրիշ նախաձեռնություններ կան, ու կգա մի օր, երբ համաշխարհային ընդհանուր կյանքից էլ չենք լինի կտրված։

 

Արմեն. Այնպես է ստացվել, որ վերջին մի քանի տարում ճարտարապետական նախաձեռնությունների թիվը կտրուկ աճել է, Նպատակ, LFA, ZETETIC, MEDS, ուրիշ։ Կամ մեկը մյուսից են ոգևորվում, կամ իրոք բացը կար, պահանջը, համենայնդեպս, հետաքրքիր գործընթաց է, և հինգ տարի հետո կարող ա լրիվ ուրիշ պատկեր կունենանք։

 

Ալեքսեյ․ Ի՞նչ կրթական խնդիր կա Հայաստանում, կամ ո՞րն է նախագծի թիրախը, միգուցե «Նպատակի» դպրոցի մասին պատմեք։

 

Կարեն․ Խնդիրն այն է, որ մենք ունենք ընդամենը մեկ համալսարան, չկա մրցակցություն կամ ընտրություն։ Չունենալով մրցակից չի աճում, շատ հորիզանական է։ Ինձ շատ է օգնել դրսում մեկ տարի սովորելը, և ոչ այն պատճառով, որ ինչ-որ մեծ ծավալի ճարտարապետական գիտելիքներ եմ ստացել, ոչ, բայց գիտակցել եմ, ինչ ուղղություն է ինձ հետաքրքիր, ինչ բացեր ունեմ, կարծես ինձ դռներ են ցույց տվել կամ ճանապարհներ բացել, որոնցից ես կարող եմ ընտրել։ «Նպատակի» դպրոցը նման մի բան պետք է լինի, մենք մեզ չենք տեսնում որպես դասախոս, բայց մեզ իրավունք ենք վերապահում ուղղություններ ցույց տալու, ուսանողների հետ միասին աշխատելու, հետաքրքրություն ստեղծել ճարտարապետության նկատմամբ՝ ամբողջ հարստությունով։ Մենք չենք ուզում կրթել ճարտարապետների հաջորդ սերունդը, այլ ուղղություն ցույց տալ, թե ճարտարապետության մեջ իրենք ինչպես կարող են զարգանալ։ Թե արդյոք կլինի թե չէ ֆորմալ ճանաչված դիպլոմ կան գրանցում, դա երկրորդ հարցն է, դեռ վաղ է դրա մասին խոսել։ Կարևորը էքսպերիմենտ անելու հնարավորությունն է։

 

Շուռ․ Կարծում եմ, մենք ընդհանուր խնդիր ունենք, որ շատ գործընթացներ դանդաղ են զարգանում, շատ բաներ պետք է արագ անել։ Ես կուզեի, որ այդ դպրոցը արագ սկսվեր, թեկուզ սխալներով, փորձելով, բայց ոչ 10 տարի պատրաստվեր ինչ-որ իդեալական մոդել։

 

Կարեն․ Այո, այդ քննարկումը ունեցել ենք, թե ինչպես հասնել նպատակին, երկար րպատրաստվել թե փոքր քայլերով արագ սկսել։ Ունենք որոշ ծրագիր, առաջիկայում կպատմենք։

 

Արմեն. Հիմա էլ հարցրու՝ ի՞նչ ենք մենք վատ անում։

 

Շուռ․ Լավ, հարցնում եմ․ իսկ ի՞նչ եք վատ անում։ Բայց վատը ո՞րն է, դա էլ է հարց։

 

Արմեն. Դե դու հարցազրույց ես վերցնում մեզնից, ուզում ես հասկանալ, թե ինչ ենք մենք լավ անում։ Բայց մենք նաև վատ բաներ էլ ենք անում, չէ՞։

 

Շուռ․ Էսպես ձևակերպեմ․ ձեր արածից ի՞նչն եք վատ համարում։

 

Արմեն. Մենեջմենտը վատ ենք անում։

 

Շուռ․ Դա հեչ։

 

Արմեն. Փող լավ չենք կարողանում աշխատել։ Կարենն էլ է դժգոհ մի քանի բանից։ Դեդլայններ չենք պահում։
 

_____

 

 

 

Շուռ․ Տես, ինչ-որ ասեցիր, մի օրում լուծվող հարցեր են, լավ տնօրեն գտեք, դեդլայններն էլ կպահեք, փող էլ կաշխատեք։ Բայց դա չէ վատը։

 

Կարեն․ Ասեմ ինչն է ոչ թե վատը, այլ չգիտեմ, դժվարանում եմ հասկանալ որն է ճիշտը հայկական իրականությանը հարմարվելու մեթոդներից։ Հաճախ չես ուզում ինքդ քեզ դավաճանես, քո սկզբունքներին, փորձում ենք ինքներս մեր հանդեպ ազնիվ լինել, բայց իրական խնդիրներին առնչվելուց հաճախ դա շատ դժվար է։ Կհիշեք, Սոտո դե Մոռայի ու Այզենմանի վեճը, մեկն ասում է, դու ոնց կարող էիր մի ֆասադի պատվեր վերցնել, բա ամոթ չէ, մյուսն էլ պատասխանում է, որ իմ պատասխանատվությունը իմ աշխատողների հանդեպ ավելի մեծ է, քան իմ էգոն։ Այսինքն՝ շատ հարցերում նման խնդիրների ես բախվում։

 

Արմեն. Բայց դա սպեցիֆիկ հայկական խնդիր չէ, ամեն տեղ էլ կա, ստերեոտիպ է, որ դրսում ամենինչ լավ է։

 

Շուռ․ Ես կասեի՝ էստեղ կարող ա մի քիչ ավել ազատություն կա հենց չկարգավորվածության պատճառով։

 

Արմեն. Այո, մենք շատ լոկալ խնդիրներ ունենք, բայց ստեղ նաև կարող ա հնարավորությունները ավելի շատ են, քան լավ կազմակերպված ձևավորված հասարակություններում։ Եվ ցանկացած տեղ, որտեղ գործունեություն ես ծավալում, պետք է հասկանաս, որ տեղական խնդիրները քո առաջադրանքի մասն են։

 

Կարեն․ Մեկ էլ SMM-ությունն ենք վատ անում, որովհետև ես եմ անում։

 

Արմեն. Մի խնդիր էլ ունենք, նամակներին չենք պատասխանում։

 

Շուռ․ Դանիելյան Սաշայի հետ էինք հիշում, իրար կուրսային նախագծերին ասում էինք «սաշական», «շուռական», «էրիկական», ու մի բան հասկացանք, որ ճարտարապետները իրականում ձևավորվում են ինստիտուտի առաջին կուրսերում, կապ չունի, հետո որտեղ ու ինչքան ես սովորել, միևնույն է, հիմնական հետաքրքրությունները և ամենակարևորը՝ խառնվածքը մնում է։ Հիմա էլ ինչ անում եմ, խորքային իմաստով նույնն է, ինչ անում էի երկրորդ կուրսում։ Դուք եթե տեսնեիք ձեր էսօրվա նախագծերը, լինելով երկրորդ կուրսում, կհավանե՞իք։

 

Արմեն. Չեմ հիշում կուրսայիններս, բայց հիշում եմ, որ գոհ էի։

 

Կարեն․ Իմ ուսանողական նախագծերը երևի նման էին հիմիկվա նախագծերին։ Երւի փոխվում են հմտությունները նախագիծը ներկայացնելու, հիմնավորելու։ Երկու մաս կա․ խնդիրներին պատասխանեու ռացիոնալ մասնագիտականը և քո անձնական իռացիոնալը, դրանք գումարվում են իրար և դառնում քոնը, որը երևում է նաև վիզուալ։ Այդ պատճառով էլ այդ ձեռագիրը մնում է միշտ։  

 

Շուռ․ Կարո՞ղ ա ճարտարապետության արվեստի մասը հենց դրանով է արտահայտվում, որ ռացիոնալ գործունեության մեջ կա նաև ընտրությունը, որը կատարվում է ոչ ռացիոնալ անձնական պատճառներով։

 

Կարեն․ Իհարկե, ինչոր մեկի մոտ ռացիոնալն է շատ, մյուսի մոտ՝ հուզականը, արվեստն ու կարևորը այդ երկուսի միավորումն է։ Օրինակ, Ռեմը ռացիոնալն է դարձնում արվեստ, Սթիվեն Հոլը հակառակ՝ իրացիոնալն է բերում ռացիոնալի դաշտ։

 

Արմեն. Հիշում եմ, որ մինչև համալսարան ընդունվելը, նույնիսկ դպրոցական էի, քաղաքային խնդիրները ինձ հետաքրքրում էին, հայրիկիս հետ զբոսնելուց, ասում էր, այստեղ պետք է կամուրջ կառուցվեր, չարեցին։ Ու այդ հարցերը ինձ միշտ հետաքրքիր էին։

 

Կարեն․ Իմիջիայլոց, դա մեր տարբերությունն ա, Արմենին ավելի շատ հետաքրքրում է այն, ինչ շենքից դուրս է, իսկ ինձ՝ շենքի ներսը, ինքնին շենքը, խոսքը, իհարկե, ինտերյեր-էքստերյերի մասին չէ։