Իմ սիրտը տանիքում է

Ի մ պատմությունը սկսվում է 2005 թվականից, երբ տանիքին խորոված անելու «սուրբ արարողությանը» ես էլ ներկա գտնվեցի հորս, քրոջս, մորս և տատիս ներկայությամբ։ Իմ առաջին տանիք բարձրանալուց շատ ժամանակ է անցել ու եկել են փոխարինելու երևանյան նոր վարդագույն ու կարմիր տանիքները, որտեղ մնացել են համբույրներ, կիսատ-պռատ երգի բառեր ու աշխարհը փոխելու հիմար մտքեր։ Երբ փոքր էի, մեր տանիքը Դավթաշեն թաղամասի բարձրահարկ շենքերից մեկին էր։ Տատս մինչև հիմա այդ բարձրահարկի վերջին հարկում է՝ տանիքի բանալին սենյակի պատից կախած։ Ինձ առհասարակ թվացել է, թե ընտանիքիս մեջ առանձնահատուկ մի բան կա։ Օրինակ՝ տատս մեր տանիքի պահապանն է, ով խնամքով թաքցնում է մեր և իրեն լրիվ անծանոթ մարդկանց պատմությունները։ Ժամանակ առ ժամանակ այդ տանիքի դարպասները բացվում են ու աշխարհն այնքան է կլորանում, որ տեղավորվում է վեցամյա աղջնակի գրպանում։

Երբ երրորդ կուրսի ուսանող էի, սկսեցի ծանոթանալ երիտասարդների հետ, որոնք ևս սիրում էին տանիքներում թափառել։ Չգիտեմ էլ ինչպես ստացվեց, բայց բոլորս մեզ անհույս երազողներ էինք կարծում և շուտով դարձանք «իսկական երազողների սերունդ», ովքեր հետևում են մարդկանց, իսկ իրենց գոյության մասին որևէ մեկը գաղափար անգամ չունի։ Ավելի հաճախ մենք հանդիպում էինք որևէ տանիքում և խոսում ամենահիմար թեմաներից, ասես այդ առավոտ ջեռոցում մոռացած ելակով թխվածքի տխուր պատմությունն իր կարևորությամբ չի զիջում նախագահական այցերին։

Կարծում եմ՝ սա ամենագրավիչն է տանիքների պատմությունների մեջ, երբ թեմաները, որոնք ներքևում այնքան աննշան են, այստեղ դառնում են կարևոր ու մտածելու տեղիք տալիս։ Սակայն կան թեմաներ, որոնց մասին տանիքին մտածելը բացում է քո «երրորդ աչքն» ու թևավորում քեզ։ Արևը, որ խփում է գլխիդ, կամ գիշերվա քամին, որ սրթսրթացնում է մարմինդ, կարող է դրդել քեզ ամենահիմար քայլերի, օրինակ՝ համբուրվել մեկի հետ, որին տեսնում ես առաջին անգամ կամ հայհոյել մեկին, որը հասցրել է վեցերորդ անգամ կոտրել սիրտդ։ 

Կտուրային զրույցներ. բարև՛, սիրելի Վրեժ

Ապրիլի երկուսի երեկոյան ժամը ութն էր։ Պուշկին փողոցի փաբերից մեկում «երազողների սերնդից» երեքով նստած էինք ես, Վրեժը և Էրիկը։ Դրանից օրեր առաջ տանիքից նոր լուսանկարներ ունեի ու երեքով քննարկում էինք դրանք, երբ Վրեժը հարցական նայեց ինձ ու ասաց. «Բա չե՞ս ուզում մեզ էլ նկարել ու գրել մեր մասին»։ Է՜, ինչու՞ ոչ։

Ապրիլի վեցն արևոտ ու պայծառ էր և տանիքին էլ կրկնակի շոգ էր լինելու՝ ի տարբեություն տանիքային մեր առաջին հանդիպմանը, երբ թվում էր, թե քամին շուտով թիթեղներից մեկը կշպրտի մեզ վրա։ Շատերը Վրեժին ճանաչում են որպես «Թեյնիկի» հիմնադիր, սակայն միայն մտերիմները գիտեն, որ հենց այս տանիքին է հղացել գաղափարը՝ երևանյան և դիլիջանյան խոտաբույսերից ստեղծելու անուշահոտ թեյեր։

Մենք արդեն տեղում էինք և շուտով բնակիչներից մեկը պատրաստվում էր շենք մտնել՝ իհարկե, մենք էլ այցելում էինք մեր վատառողջ ընկերոջը։ Բարձրացանք աստիճաններով և իսկական հիասթափություն՝ փոքրիկ կողպեքներով երկու մուտքերն էլ փակ էին։ Մտածեցինք, թե մեր բախտից է, որովհետև շաբաթներ առաջ դրանք չկային։

Շուտով կանգնած էինք հաջորդ մուտքի մոտ, երբ որոշեցինք շենքի դոմոֆոնի միջոցով բացել երկաթյա դուռը։ Կոճակները հերթով սեղմեցինք։ Խոսեցի ես, քանի որ ինչպես Վրեժն ասաց, ինքը տղա է՝ չէին վստահի իրեն։ Րոպեներ անց մենք Վրեժի տանիքին էինք և արևը խփում էր մեր գլխին։ Լուսանկարվելու հարմար վայր էինք փնտրում, երբ նկատեցինք մի աղջկա, որը ևս տանիքին էր։ Վրեժը նայեց ինձ՝ ժպտացինք։ Ուրեմն ինքն էլ «երազողների սերնդից» է, որին չէինք էլ ճանաչում։ Ինքն էլ մեզ ժպտաց և թվում էր, թե իր գնալուց հետո միայնակ էինք, երբ բավական տնային հագնված բարետես մի կին հայտնվեց մեզնից տասը քայլի վրա և համարյա բղավելով ասաց.

— Դուք քայլում եք մեր գլուխների վրայո՜վ։ Գոնե գիտե՞ք, որ ձեր կոշիկները վնասում են մեր առաստաղները։

Տիկնոջ հետ պայմանավորվեցինք կես ժամից այլևս չքայլել իրենց գլուխների վրայով։ Սակայն երեքս էլ (լուսանկարիչն էլ) զարմացանք, երբ մեր գոյության մասին մոռացան և անգամ երեք ժամ անց էլ որևէ ստուգման չեկան։

Losing my religion

Մեր առաջին հանդիպումը տանիքին բավական անսովոր էր, որովհետև շուրջ մեկ ժամ լռել ենք՝ նայելով, թե ինչպես են սև ամպերը հեռվում կուտակվում շենքերից մեկի գլխին։ Վրեժն այն համուզմունքին է, որ տանիքներում ամենաճիշտը լռելն է, մանավանդ երբ ինչ-որ մեկի հետ ես։ Տասնչորս ծխախոտի գլանակ, և մենք հասնում ենք զրույցի այն հատվածին, երբ խոսում ենք տանիքում տաք և դառը հիշողություններից։ Երկուսս էլ այն մտքին ենք, որ տանիքները դրդում են անսպասելի արարքների, ասես քամու հետ մի ձայն ասում է՝ «միևնույն է, դա կմնա այստեղ», և մենք այդ ձայնին ենթարկվում ենք։ Այժմ Վրեժը համարում է, որ դա տանիքի ամենամեծ առեղծվածներից է և երևանյան տանիքներից մեկին հասցրել է ենթարկվել այդ ձայնին՝ համբուրվելով աղջկա հետ, որն այդ ժամանակ ընկեր է ունեցել։

Վրեժն այս անգամ էլ խոսելիս երկար է լռություն պահպանում, զգում է քամին, որ խաղում է ծխախոտի ծխի և մազերի հետ և հետո միայն շարունակում է պատասխանել հարցերին։ Ասում է, որ ուզում է վերադառնալ այն ժամանակներ, երբ տանիքներին կիթառով ինչ-որ բան էր նվագում։ 

Շարունակելով կիթառի ու երաժշտության թեման՝ հայտնում է, որ այս տանիքն ունի հատուկ անուն՝ Losing My Religion՝ 90-ականներին թնդացող R.E.M.-ի անմահ հիթի պատվին։ Մենք էլ, երբ առաջին անգամ հանդիպում ենք այս տանիքին, իր ընտրությամբ այս երգն է հնչում, ասես «ծիսակատարություն», որն ազդարարում էր իմ՝ այս տանիքի անդամ լինելը։

Բանգլադեշում տանիքներ սիրո՞ղ

Սերգեյ Գրիգորյանը ծնվել և մեծացել է «մեռնող ճշտի վերջին ասպետների» երևանյան թաղամասերից մեկում՝ Բանգլադեշում։ 2015 թվականից սկսվում է «երազողների սերնդից» Սերգեյի (նույն ինքը՝ Նիք) տանիքներ բարձրանալու պատմությունը ու շարունակվում է մինչև օրս՝ շաբաթական 1-2 անգամ։ Նիքն իր պատմությունը բաժանում է երեք հատվածի՝ Բանգլադեշի, Գլենդելի և Պուշկինի «տանիքային արկածներ», որոնց շնորհիվ, ինչպես ինքն է ասում, այնպիսինն է, ինչպիսին հիմա կա։ Ամեն ինչ սկսվում է իր դասախոսներից մեկի պատմածներից՝ Ֆրանսիայում տանիքներ բարձրանալու խոր պատմություն ունեցող մշակույթի մասին։ Ինքն էլ հետաքրքրվող ուսանող էր և որոշում է ունենալ երևանյան սեփական փորձառությունը։
Սկզբնական շրջանում Բանգլադեշի իրենց տանիքում հավաքվում էին մի քանի ընկերներով։ Այնուհետև Նիքը տանիքներում փնտրում է իսկական սիրային արկածներ ու դրանք բերում են դեպի Պուշկինի փողոց։ Զրույցի այս մասում դեմքը ստանում է յուրահատուկ արտահայտություն։ Հիշում է՝ սիրային առաջին փորձառությունը հենց տանիքին էր։ Սակայն տանիքային ժամադրություններն ու ընկերական հավաքներն առժամանակ դադարում են, երբ Նիքը մեկնում է զինվորական ծառայության։

Մեր առաջ բացվում է տեսարան, որտեղ բնակելի շենքերից մարդիկ ներս ու դուրս են անում իրենց պատշգամբներ։ Նիքին տանիքներում հենց սա է դուր գալիս։

— Տեսնես էն կինն ինչի վրա էր բարկացած,- բարձրաձայն մտածում եմ ես։

— Այ դա էլ հարցն է։ Չգիտես ու ենթադրում ես, բայց դե երևում է՝ ոչ թե ինչի, այլ ում վրա է բարկացած՝ այ, նույն տղամարդու։

— Զգուշացե՛ք, ձեզ հետևում են,— ասում է Նիքն ու շարունակում հետաքրքրությամբ հետևել մարդկանց անցուդարձին։

Պատմում է, որ հաճախ եղել են դեպքեր, երբ ընկերներով գրազ են եկել այս կամ այն իրադարձության վրա՝ այս կինը շուտով տուն կգնա կամ այս տղամարդը շուտով ծխախոտը կվառի և այլն։ Կեսկատակ ասում է, թե տանիքներից կարգին փող կարելի է աշխատել ու զվարճանալ։

Երկու ընկեր տանիքին

Մի հեքիաթ կա երեք ընկերոջ՝ Փուսի, Փիթի ու Փաթիի մասին։ Թե ինչպես երեք ընկեր մեջք մեջքի տված կտուրին էին մեկնվել ու աստղազարդ երկնքից աչք չէին կտրում։ Նույն այս հեքիաթին է նման «երազողների սերնդից» երիտասարդների պատմությունը՝ բացառությամբ, որ նրանք երկուսն են՝ Մովսեսն ու Հրաչը։

Դեռ մանկուց այս երկու ընկերներին միավորել է տանիք բարձրանալն ու երազելը, սակայն այս մասին իմանում են ավելի ուշ՝ երբ մտերմանում են։ Իրենց պատմությունը սկսվում է նույն ժամանակից, նրանք երկուսն էլ 12-ամյա տղաներ էին, ովքեր տանիքներին արկածներ են փնտրում։ «Մի տուփ ծխախոտ՝ հինգ հոգու համար». այսպես է սկսվում Հրաչի պատմությունը, ով այժմ տանիքներ բարձրանում է ստեղծագործելու համար։ Իրեն Նիքը չի ճանաչում, բայց երկուսն էլ գրոտում են երաժշտություն հենց տանիքներին։ Տասներկուամյա Հրաչին տանիքում միանգամից գրավում է երևանյան բարձրահարկ շենքերի տեսարանն ու մինչ մյուսները ծխախոտի գլանակներն էին փոխում մեկը մյուսի հետևից, ինքը հասցնում է առաջին անգամ «թևերին զգալու ազատությունը» և ինչպես ինքն է հիշում, սկսվում է տանիքներ բարձրանալու իր պատմությունը։ 

Մովսեսը, ի տարբերություն ընկերոջ, առաջին անգամ տանիք բարձրացել է «գործով»։ Հայրենիք թաղամասում հարևան Կառլենը որպես «օգնող ձեռք» տանիք է տանում իրեն։ Տանիքներ վերանորոգող հարևանն անընդհատ տալիս էր իր անունը, սակայն տասներկուամյա տղան անգործության մատնված տանիքին վայելում էր օրվա արևը։ Իհարկե, տանիքագործ հարևանը դժգոհ է մնում տղայից, սակայն մտքով չի էլ անցկացնում, որ այդուհետ պատանին դառնալու էր «երազողների սերնդից»։

Հրաչն ու Մովսեսը, երբ մտերմանում են, սկսում են միասին տանիքներ բարձրանալ։ Վերջին անգամ բարձրացածից «կարգին բան» հասկացել են հունվար ամսին, երբ բարձրացել են տանիք և վարդի իսկական գինի են խմել։ Որպես կանոն, տանիքին խմիչքն ու ընկերական հավաքներն «աշխարհից փախչելու» միակ միջոցներն են իրենց համար։ Հիշո՞ւմ եք հեքիաթը, երբ ընկերները տանիքում հավաքվում երազում էին։ Ահա հիմա, մենք երազում էինք տանիքներ կապող կամրջակների մասին։ Ինչպես հեքիաթում, այնպես էլ այստեղ կամրջակները կկապեն մեզ իրար, որովհետև, ինչպես նշում են ընկերները «մեր սիրտը տանիքներում է»։

Լեռներից՝ տանիքներ

Մարիա Մանուկյանի մանկությունն անցել է Կիևյան փողոցի իրենց բակի բոլոր ավտոտնակների տանիքներին մեկ առ մեկ մագլցելով։ Հիմա ժպիտով է հիշում ժամանակները, երբ բակի երեխաներով «երազողների ջոկ» էին կազմել ու մագլցում էին ավտոտնակների տանիքներին։ Մարիան իսկական երազող է, որովհետև ինչպես ինքն է հաճախ ասում՝ «սիրտը տարել՝ թողել են լեռներում»։ Որքան էլ հետաքրքիր է՝ Մարիան բարձրություն և տանիքներ սկսել է նախընտրել նաև իրենց բակի թթի ծառ բարձրանալով։ Մաշայի պատմությունը բաժանվում է երեք հատվածի՝ ծառեր և ավտոտնակներ, լեռներ ու տանիքներ։

Անգամ երբ տանիքում էինք, իրեն դժվար էր «բռնեցնելը» մեկ դիրքով նստած՝ բարձրանում էր գունավոր թիթեղներին ու զննում տարածքը։ Առհասարակ տանիքներ սկսել է բարձրանալ ընկերների հետ՝ ի տարբերություն լեռների, երբ նախընտրում է մենակությունը։

2015 թվականին Երիտասարդական ճոպանուղու փողոցի բաց տանիքներից մեկում ընկերուհու հետ որոշում են հանդիպել և սուրճ խմել։ Կարելի է ասել, թե այս տանիքը պահում է իր «աղջկական խոսակցությունների» հալալ կեսը։ Այդտեղ, ասում է, Երևանը դառնում է «կծելու, սուրճով խմելու քաղաք»։ Այդ տանիքի հետ այնքան էր կապվել, որ չէր դադարում գալ նույնիսկ, երբ ոտքը կոտրված էր. կան անփոփոխ արժեքներ, ի վերջո։ 

Կախարդական թուրմը

Արդեն երեկո էր և մեր մտքին գալիս են ամենահիմար թեմաները և կանգ ենք առնում պատմությունների վրա, թե վերջին անգամ երբ են կոտրել մեր սրտերը։ Ասես տանիքային իր պատմության մեջ այս տանիքին աղջկական խոսակցություն վարելու դիմաց մեծ գումարման նշան է դնում և մտածում հաջորդ՝ մեկ օրում չորս գագաթ բարձրանալու մասին։ Տպավորություն է, թե մի մեծ ցուցակ է մտքում, որի այս կամ այն կետի դիմաց գրոտում է։

Նման մի կետ էլ եղել է, երբ Ֆրանսիա թռիչքից առաջ ուշ երեկոյան հավաքվել են նույն տանիքին, որոշել «հրաժեշտի երեկո» կազմակերպել և հասցրել է հենց տանիքին խմել «կախարդական թուրմը», որի ալկոհոլային բաղադրությունը մինչև այժմ իրեն և մյուս ընկերներին անհայտ է։ Ընկերական նեղ շրջապատում ոգելից այդ խմիչքի խառնուրդը, որը պատրաստվել է նախկինում հայտնի «Յամայկա» փաբում ընկերներից մեկի ձեռքով, ստացել է «տանիքի կախարդական թուրմ» անվանումը և եթե բախտներդ բերի և երբևէ համտեսեք այս խմիչքը, քամին կխաղա ձեր մազերի հետ և դուք կմոռանաք ձեր կոտրված սրտի մասին։

Աշխարհի վերջը չեղավ՝ գնացինք տանիք

Մարիամ Հովհաննիսյանը լուսանկարիչ ու դիզայներ է։ Երբ տանիքին լուսանկարում էի Մարիամին, ինձ ընթացքում ասաց, թե միշտ թվացել է՝ իրեն ինչ-որ տեղից նկարում են։ Այդ իսկ պատճառով դեռ փոքրուց նախընտրել է տանիքներում թաքնվել և որոշել է լուսանկարչությամբ զբաղվել՝ մյուսներին «կինոյի ջահել» տեսնելու։ Տանիքներ բարձրանալու իր պատմությունը սկսվում է 17 տարեկանից, երբ ծննդյան ամբողջ գիշերն անցկացնում է տանիքին։ Հիշում է, իսկական աստղաթափ էր, սակայն, թե ինչ երազանք է պահել, այդպես էլ չկարողացավ մտաբերել։

Մենք նստած ենք իր տանիքներից մեկին, որտեղ վերջին անգամ եղել է կրկին երազելու համար՝ մի փոքր էլ գինովցած։ Առհասարակ, տանիքների պատմության լավագույն դրվագներից է, երբ թեթև հարբած ես և մայրամուտ դիտելու հնարավորություն կա բարձրից, այն դեպքում, երբ քեզ թվում է, թե ինչ-որ տեղից նկարում են քեզ։ Մինչև 21 տարեկանը երևանյան գրեթե բոլոր տանիքները թաքցնում են Մարիամի սիրահարությունները, սակայն հիշում է, թե ինչպես է հասցրել տանիքներից մեկին կորցնել իր օրագիրը, որի մեջ իր «ջահել ժամանակների հիմարություններն էին»։ Մտածում եմ, թե ինչ հետաքրքիր կլիներ գոնե մի անգամ թերթել այդ կորած փաստաթուղթը, բայց հետո հիշում եմ, որ ուրիշի օրագիր կարդալը ճիշտ չէ։
Տանիքներից է սկսվել երևանյան ճարտարապետությամբ հետաքրքրվելը։

Ինձ էլ ձեռքի սահուն շարժումներով մեկը մյուսի հետևից ցույց է տալիս այս կամ այն շենքի կամ կառույցի սխալներն ու մեջբերում դասախոսներից մեկի խոսքերը, թե երևանյան ճարտարապետությունը քաոսային է իր քաոսային բնակիչների նման։ Սակայն որքան էլ տեսանելի են այդ քաոսային շարժումներն ու պատկերները, տանիքներին Մարիամը կտրված է դրսի աշխարհից և փակված իր ներսում։ Երազել սովորել է հենց տանիքներից և եթե 25-ամյա Մարիամին հնարավորություն տրվեր փոխելու ինչ-որ բան, ապա կրկին կավելանային նոր և շատ տանիքներ բարձրանալը։

«Զգուշացե՛ք էլեկտրասյուներից»՝ ասում է Մարիամի տանիքային պատմությունը. մի քանի անգամ անզգուշության պատճառով վնասվածքներ է ստացել։ Ինչպես շատերը, այնպես էլ Մարիամը հաճախ տրվել է պահի գայթակղությանն ու մոռացել զգուշավորության մասին, սակայն սիրում է իր օրինակով ցույց տալ, թե ինչպես չի կարելի անել։ Այնպես որ հաջորդ անգամ տանիքներ բարձրանալ պլանավորելուց հիշեք, այնուամենայնիվ, դուք կքայլեք մարդկանց գլուխների վրայով և կլինեն էլեկտրական սյուներ։

Կյանքը տանիքից տանիք

Երազողների անկախ սերունդը եղել է երևանյան գրեթե բոլոր հայտնի ու անհայտ տանիքներին ու թողել հետքեր, ինչպես ֆիլմերում, երբ հերոսները գլուխ են գովում, թե այստեղ եղել ենք մենք։ Կարճ ասած՝ մյուսների աչքին մենք իսկական տարօրինակներ ենք։ Չի կարելի ասել, թե մենք ապրում ենք համոզմունքով, թե առանձնանում ենք մյուսներից։ Սակայն ավելի հաճախ մենք ապրում ենք վերևում, քան ներքևներում։ Երազանքը՝ զգալու թևերի ազատությունը, միավորում է մեզ և դարձնում հարազատ։ 

Մեզնից շատերն ինքնամոռաց խմում ու ծխում են, սիրով են զբաղվում տանիքներում ու երբ վերելակն ազդարարում է, թե առաջին հարկն է արդեն, կյանքն ավելի սրընթաց է դառնում, ասես ժամերը կաթում ու ծորում են գլխումդ և ապրելուդ ժամանակը մոտենում է հաջորդ տանիք բարձրանալու ժամանակին։