Քաղաքաբնակ գրքասերի նոթատետրերից
Գրքեր

Քաղաքաբնակ գրքասերի նոթատետրերից

Արձակագիր և մոլի գրքասեր Արամ Պաչյանը պատմում է, թե ինչպես և որտեղից է սովորաբար գրքեր գնում և ինչ սպասումներ ունի Երևանի՝ գրքի մայրաքաղաքի կյանքով ապրելուց:

Տեքստն ու նկարազարդումները՝ Արամ Պաչյանի

 

Լուսանկարները՝ Սուրեն Մանվելյանի, Կարեն Անտաշյանի

 

ԵՐԵՎԱՆ #5 | 2012

Գրառումն արված է 03.03.2012 թ-ին արծաթագույն կազմով գրպանի նոթատետրում՝ Nootebook. The art of planning վերնագրով

Բժշկուհին, ում մատների ծայրերը դեղնած էին յոդից, անկետայիս մեջ գրառումներ էր անում: Ձեռագիրը լղոզված էր: Մորս ոտքին հենված, ես փորձում էի մտքումս պատկերել այն բոլոր պատմությունները, որոնց գլխավոր հերոսը մարմինս էր և տարօրինակ, բայց հաճելի զգացողություն, որին «հիվանդություն» էին կոչել: Իմ բժշկական անկետան առաջին գիրքն էր, որի մասին գիշերը երկար մտածում էի ու հորինում նոր հիվանդություններ, խաղում էի նրանց հետ, փոփոխում իրավիճակը: Բարձիս երեսից հանկարծ առնում էի բժշկուհու մատների յոդի հոտը: Հիմա անկետայի մեջ նա գրում էր այնպես, ինչպես ես էի երևակայում: Ես մեռնում էի հարբուխից, հետո, երբ ուզում էի, կենդանացնում էի կյանքս, ջրծաղիկի դեմքիս քսված զիլյոնկաները ծառերի էին վերածվում ու դեմքս արդեն թավ անտառ էր, որտեղ փախչելով վազում էի խաղալու ընկերներիս հետ, որոնց հիվանդության փուլում արգելել էին շփվել ինձ հետ: Ազատությունից սարսափած ես մխրճվում էի անտառի մեջ ու անվերջ վազում հեռացող ընկերներիս հետևից: Բժշկական անկետան առաջին գիրքն էր, որտեղ հնարավորի և անհնարինի սահմանները որոշում էր հորինվածքը, և գլխավոր հերոսներին անագե զինվորիկների պես խաղացնում էր արկածը: Վախը, որ հիվանդություններից կմահանամ, խաղաղվեց իմ ներսում, որովհետև ուրիշ տարածությունում ես կարողացա ստեղծել նոր մահ, որ ենթարկվում էր միայն իմ կանոներին: Ես տուն վարձեցի անտառում:

 

 

Գրառումն արված է 11.05.2011թ-ին, առանց շապիկի ուղղանկյունաձև նոթատետրի մեջ: Նոթատետրը նվիրել է քույրս: Նա դեղագետ է: Բոլոր էջերի վրա աջից ամենաներքևում գրված է՝ «Քուն առանց խռմփոցի»:

Գրքերը նա շարում է Կոմիտասի ծաղիկների կանգառում, կակտուսների կողքին դրված սեղանի վրա: Անունը չգիտեմ, ամաչում եմ հարցնել: Երբ երկար ժամանակ մարդու անունը չես հարցնում, դրա կարևորությունն ինքնըստինքյան կորչում է, որովհետև նա նույնպես լռում է անունդ: Գրքավաճառը միշտ սև ապակիներով ակնոց է կրում, գուցե մի աչքը չկա ու տեղը բաց կապույտ գնդիկ է խցկած, համենայն դեպս՝ փորձել եմ առանձին-առանձին ուշադիր նայել ակնոցի սև ապակիներին՝ բաց կապույտ մոլորակը չի երևացել: Նրա մոտից 200 դրամով էլ եմ գրքեր առել, չճարվող բաներ, օրինակ՝ Շատոբրիանի մեմուարները, Դեստուլ Խազայի «Երակը»: Առաջ ամիսը մեկ անգամ էի նրա մոտից գիրք գնում, բայց անցած շաբաթ սկսեցի ամեն օր գնալ ու մի գիրք գնել: Սեղանը, որի վրա շարում է գրքերը, մեծ չէ՝ համարյա բացված նարդու չափ: Ես գնում էի գրքերը լրիվ անջատվածի պես (ծխող մարդիկ կհասկանան ինձ), դրամանոցները դնում էի բռի մեջ, վերցնում իմ ընտրած գիրքն ու հեռանում: Սեղանը դատարկվում էր, մնացել էր երեք-չորս գիրք: Որոշեցի բոլորը միասին գնել: Փողս հանեցի, տվեցի նրան՝ մերժեց: Խնամքով սափրված դեմքը կարմրել էր: Մոտեցավ ու ականջիս շշնջաց. «Մոտս էլ գիրք չի մնացել, նոր բերողներ էլ ոնց որ թե չկան: Ուրիշ աշխատանք չունեմ: Պարապությունից կմեռնեմ. ախպերական, կարաս էն առածդ գրքերը հետ բերես, փողդ կտամ, մինչև տենամ ինչ եմ անում»:

 

Մեր տնից մինչև ծաղիկների կանգառ 300 մետր կլինի, չհաշված, որ մեկ-մեկ թեքություն եմ վերցնում ու դիսկերի խանութ մտնելով՝ ձգում եմ ճանապարհը: Շաբաթվա գնած բոլոր գրքերը դրեցի տոպրակի մեջ ու 300 մետրը կտրելով հետ դարձա կանգառ, գրքերը վերադարձրի նրան: Հաշվեց, ընդհանուր գումարը տվեց: Ասաց, որ մյուս շաբաթվա մեջ անպայման երևամ, հնարավոր է հետաքրքիր բաներ լինեն մոտը: Նորից ուշադիր նայեցի ակնոցի սև ապակիների մեջ՝ բաց կապույտ գնդիկ չկար: Տեսնես գնդիկի մեջ գրադարան կա՞՝ մտածեցի ես ու նայեցի մոտակա ծառի սև ճյուղերին:

 

Գրառումն արված է մի երկու օր առաջ՝ հորս «Erevan» բարակ ֆիլտր ծխախոտի տուփի վրա: Տառերը մի կերպ են ընթերցվում:

Չորեքշաբթի ժամը 11-ին Կոլիկը Զվեվոյի վեպը կբերի՝ 1000 դրամով. դզեց:

 

 

Գրառումն արված է 09. 01.2012թ-ին առանց շապիկի նոթատետրի վրա, որի բոլոր էջերը դեղին են ու պոկ-վում են, երբ գրիչով կտրուկ շարժումներ եմ անում:

«Մի անգամ ես կարդացի մի գիրք, որ փոխեց իմ կյանքը»: Օրհան Փամուկի «Նոր կյանք» վեպը սկսվում է այս նախադասությամբ: Ես էլ գրում եմ «Մի անգամ ես մտա մի հին բուկինիստական, որ փոխեց իրականությունս, իսկ գրավաճառը՝ Օրհան Փամուկն էր»:

 

Դա Մաշտոցի 45 հասցեի հին բուկինիստական գրախանութն է, որտեղ ոտք դնելով՝ հանկարծ պտտվում է ժամանակի անիվը, ու դու անկշռությամբ սահում ես, հեռանում անցյալ՝ տրվելով հին արևելյան ոճի կամարաձև առաստաղի մթության մեջ կայծկլտող եզրերով աստղիկների տատանումներին: Փայտե, շագանակագույն, նախշազարդ, ուռուցիկ դռնակներով գրապահարանները, անակնկալ ու կիսաբաց դարակները ներսում անորսալի մթնոլորտ են պարուրում: Քարացած ստվերների մեջ գրքերն ավելի անմատչելի են թվում, և հետաքրքրասիրությունն ու ձգողականությունը նրանց հանդեպ կրկնապատկվում է: Երևանի փոքրիկ բուկինիստական գրախանութը միակն է, որտեղ վառվում են թույլ լամպերը, ու գրքերն ընտրվում են ներքին բնազդով, որտեղ ոտքերդ հանկարծակի դիպչում են գրքերի դարս-դարս կույտերի, ու լսվում են մութ խոռոչներում ընթերցող հավերժական փոքրիկ մարդուկների փնթփնթոցները, իսկ տամկության համով բարձրացող փոշեգնդիկները ձյան փաթիլների քնքշությամբ իջնում են ընթերցողների ու գրավաճառի ուսերին:

 

Ամեն անգամ, երբ ուզում եմ տեսնել ու բարևել Փամուկին, գնում եմ Մաշտոցի 45 հասցեում գտնվող հին բուկինիստական, ներս եմ մտնում ու մի քանի վայրկյան նայելով նրա հարազատ դեմքին՝ ժպտում եմ՝ մտքումս կրկնելով՝ «Բարև, Օրհան. բարև»: Երդվում եմ, չեմ հորինում, ինքներդ կարող եք գնալ ու համոզվել, որ բուկինիստականի գրավաճառը Օրհան Փամուկի նմանակն է, թեպետ ինքը հնարավոր է՝ չգիտի այդ մասին: Ամաչում եմ ասել, որ շատ ժամանակ բուկինիստական եմ մտնում հենց իրեն տեսնելու համար. գրողին, որ սիրում է թափառել ստամբուլյան փողոցներով, որտեղ վաճառվում են հին գրքեր: Եվ ես մտածում եմ՝ գուցե ստամբուլյան մի գրավաճառի դեմքին ուշադիր նայելով Փամուկն էլ ինձ է տեսնում, ում երբեք չի հանդիպել, չգիտի նրա գոյության մասին, բայց տեսնում է: Ահա ես ժպտում եմ:

 

 

Գրառումն արված է 02.03.2012թ-ին հեռախոսահամարներիս նոթատետրի մեջ: Կազմը կաշեպատ է, շագանակագույն:

Ապրիլի 23-ին Երևանում մեկնարկում է «Գրքի համաշխարհային մայրաքաղաք» միջոցառումների շարքը, իսկ մենք երկու օր առաջ դուրս էինք եկել փողոց՝ բողոքի ակցիայի: Գրքերը թանկանում են, հարկվում, գրախանութները փակվում են: Գիրքը հեռանում է մի քաղաքից, որտեղ ամպուտացվում են երևակայելու ազդակները: «Երևան՝ գրքի գերեզմանաքաղաք» գրառումը փակցրեցինք փակված «Անի» գրատան ցուցափեղկին: Շարժվեցինք կառավարության շենքի մոտ՝ նամակ-բողոքը հանձնելու: Իմ կարծիքով՝ գոնե պիտի քաղաքում գրքի թանգարան-դամբարան, կառուցեն ի հիշատակ և փառաբանում նրա անցյալին: Թանգարան-դամբարանում թող ցուցադրվեն հին ու նոր գրքեր, պատառոտված ու խունացած էջեր, փոշու մեջ կորած հատորներ: Թող լինի՝ «Երբեք չընթերցված գրքեր»-ի սրահ, «Փակված գրախանութների սրահ», «Բացված գրադարանների» սրահ: Թող լինի՝ «Գիրք ընթերցողների մոմե արձանիկների» սրահ. ասենք՝ մի սրճարան, սեղանի վրա բացված գիրք, աղջիկ կամ տղա, ով տարված է ընթերցանությամբ և չի զգում սուրճի բաժակից բարձրացող անուշ բույրն ու փոքրիկ սափորի մեջ քնած կաթի սպիտակությունը: Կարճ ու երկար դադարից հետո միայն լսվում է թերթվող էջերի խշխշոցը: Թող լինի «Գիրք գնողների» սրահ, որտեղ գրադարակների վրա ոգևորված գիրք կփնտրեն բազմաթիվ մարդիկ, գրախանութների դռների մոտ կգոյանան հսկայական հերթեր, նույնիսկ շնիկներով և կատվիկներով զինված երկարաոտ աչիկոներ: Թող լինի «Երևան քաղաքի հռչակավոր գրավաճառների» սրահ, որտեղ հայ գրավաճառները Փարիզում գտնվող «Շեքսպիր ընդ Քոմփընի» գրախանութի տնօրեն Ջորջ Ուիթմընի նման, հաճախորդներին իրենց անարատ ձեռքերով կեքս կթխեն ու ինքնատիպ ըմպելիքներ կպատրաստեն և ցանկացողներին գրախանութում քնելու և աշխատելու հնարավորություն կտան, իսկ համարձակները գուցե վերջում Ջորջի պես մոմով վառեն իրենց մազերը: Եվ, ի վերջո, գրքի թանգարան-դամբարանում, որպես էքսկլյուզիվ պտուղ թող ներկայացվի «Գրողներ» սրահը, որտեղ սեղանների դիմաց նստած կլինեն երազկոտ ու փայլող դեմքերով պատմություններ հորինողները, իսկ նրանց գլխավերևում հուշատախտակ, որի վրա գրված կլինի տողեր Դոն Կիխոտի գերեզմանի տապանագրից.

 

Այստեղ հանգչում է մի արի ասպետ,
Այնքան հզոր էր և հուժկու այնքան,
Որ մահը նրան տարել է թեպետ,
Չի հաղթել սակայն, և աճյունն անգամ
Մեռած էլ՝ մնաց կենդանի հավետ:

հավելյալ նյութեր